شب‌ ادراری کودکان و بزرگسالان + درمان

بیدار شدن در تختخواب خیس، بخشی از دوران کودکی اغلب کودکان است. در واقع، حداقل یک چهارم کودکان این مشکل را تا قبل از هفت سالگی تجربه خواهند کرد. با بالاتر رفتن سن کودکان و بزرگ‌تر شدن گنجایش مثانه، این مسئله خودبه‌خود حل می‌شود. درصورتی‌که هنوز نگران این مسئله هستید با ما همراه باشید تا دلایل و راه‌حل‌ها را بررسی کنیم:

شب‌ ادراری چیست؟

شب‌ ادراری یا بی‌اختیاری ادرار شبانه، ادرار غیر ارادی هنگام خواب و بعد از سنی است که دیگر انتظار می‌رود کودک در تمام طول شب، خود را کنترل کرده یا از خواب برای رفتن به دستشویی بیدار شود. اکثر کودکان در سن چهار سالگی، می‌توانند مثانه خود را در طول شبانه‌روز کنترل کنند. حدود ده درصد تا سن شش یا هفت سالگی، هنوز گاهی دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شوند. اما اگر کودکی پس از هفت سالگی همچنان در خواب نمی‌تواند ادرار خود را کنترل کند، باید بررسی شود. البته این مشکل تنها مختص کودکان نبوده و در یک تا دو درصد نوجوانان و بزرگسالان نیز دیده می‌شود.

انواع شب‌‌ ادراری دو گونه است که علائم، مراقبت‌ها ودرمان هر دو نوع بسیار مشابه هم است:

• شب‌ ادراری اولیه، مخصوص کودکانی است که از زمان گرفته شدن از پوشک و آموزش رفتن به دستشویی، موفق نشدند شب‌ها مثانه خود را کنترل کنند؛ این کودکان در طول روز هیچ مشکلی ندارند و تنها شب جای خود را خیس می‌کنند.

• شب‌ ادراری ثانویه، مخصوص کودکانی است که حداقل شش ماه پس از گرفتن از پوشک،‌ شب‌ها مشکلی نداشتند اما اکنون دوباره، شروع به خیس کردن تختخواب کرده‌اند. عمدتاً این شب‌ادراری به یک رویداد استرس‌زا (مانند تولد یک کودک دیگر در خانواده، جدایی والدین و ...) مربوط می‌شود. اختلالات تغذیه و استفاده از برخی داروها نیز می‌توانند باعث شب‌ادراری ثانویه شوند.

دلایل شب‌ ادراری بزرگسالان چیست؟

اگر در بزرگ‌سالی گاه‌به‌گاه خیس شدن تختخواب را تجربه می‌کنید، جای نگرانی نیست؛ این اتفاق برای هرکسی ممکن است رخ دهد. اما شب‌‌ ادراری مداوم می‌تواند نشانه یک مشکل جدی باشد که نیازمند مداخله پزشکی است. بیاید به عواملی که ممکن است موجب شب‌ ادراری در بزرگ‌سالی شود نگاهی بیندازیم:

• مسائل هورمونی:‌ ترشح هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH)، به کلیه‌های شما علامت می‌دهد که تولید ادرار را کاهش دهند. بدن شما در طی شب، مقدار بیشتری از این هورمون تولید می‌کند تا شما را برای خواب آماده کند. با این حال، برخی از افراد ADH کافی تولید نمی‌کنند یا بدن آن‌ها به خوبی به ترشح این هورمون واکنش نشان نمی‌دهد.

• مثانه کوچک: منظور از مثانه کوچک، اندازه آن نیست؛ بلکه در حقیقت، مثانه در حجم کمتری احساس پر بودن می‌کند و عملکرد آن به گونه‌ای است که گویی کوچکتر از مثانه نرمال است. بنابراین فرد، هم در روز و هم در شب دفعات بیشتری احساس می‌کند که نیازمند دستشویی رفتن است. اگر خواب فرد سنگین باشد، کنترل این مثانه در شب کار سختی خواهد بود و احتمال خیس شدن تختخواب هست.

• عضلات بیش‌فعال: زمانی که مثانه درحال پر شدن است، عضلات آن شل هستند و زمانی که وقت تخلیه می‌رسد، منقبض می‌شوند. اگر عضلات مثانه در زمان نامناسب منقبض شوند، کنترل ادرار را از دست می‌دهید. این وضعیت را بیش‌فعالی عضلات (OAB) می‌نامند. ممکن است دلیل این انقباض‌ها سیگنال‌های غیرطبیعی بین مغز، مثانه و یا استفاده از مواد تحریک‌کننده مانند الکل، کافئین و برخی داروها باشد.

• انسداد مجاری ادراری: سنگ کلیه، سنگ مثانه و تومورهای ناشی از سرطان مثانه و پروستات می‌توانند مجاری ادراری را مسدود کنند و موجب ناتوانی در کنترل ادرار به‌خصوص در شب شوند. علاوه بر این، فشار سنگ یا تومور می‌تواند باعث انقباض عضلات مثانه شود.

• دیابت: دیابت یا قند خون کنترل نشده، می‌تواند تخلیه ادرار را تغییر دهد. وقتی قند خون بالا می‌رود، کلیه‌ها برای کنترل سطح قند، مقدار ادرار را افزایش می‌دهند که می‌تواند منجر به خیس شدن رختخواب در شب شود.

• وقفه تنفسی در خواب: وقفه تنفسی یا آپنه در خواب اختلالی است که باعث می‌شود هنگام خواب تنفس شما از حالت منظم خارج شده و برای چند ثانیه قطع شود. مطالعات نشان داده‌اند هفت درصد افراد مبتلا به این اختلال، دچار شب‌‌ ادراری نیز می‌شوند.

• عوارض داروها: برخی داروهای تجویزی می‌توانند باعث تکرر ادرار و افزایش انقباض‌های مثانه شوند. این داروها شامل داروهای خواب‌آور، داروهای ضد روان‌پریشی و ... هستند. تغییر داروها می‌تواند منجر به توقف شب‌‌ ادراری شود. اگر امکان تغییر دارو نیست، می‌توانید با تغییر سبک زندگی به کم یا متوقف شدن شب‌‌ ادراری کمک کنید.

• ژنتیک: شب‌‌ ادراری می‌تواند یک اختلال ارثی باشد. هنوز مشخص نیست که کدام ژن‌ها مسئول انتقال این وضعیت هستند اما اگر والدینی دارید که شب‌ ادراری را تجربه کرده‌اند، به احتمال زیاد شما هم آن‌را تجربه خواهید کرد.

• اختلالات عصب شناختی: برخی مشکلات عصب‌شناختی مانند تشنج، بیماری پارکینسون، تصلب‌بافت چندگانه و ... می‌تواند منجر به تکرر ادرار یا شب‌ ادراری شود.

• عفونت مجاری ادراری: عفونت ادراری باعث التهاب و تحریک مثانه شده و کنترل آن‌را دشوار می‌کند؛ به همین دلیل می‌تواند به بی‌اختیاری ادرار و خیس شدن تخت بینجامد.

• آناتومی: ادرار به وسیله لوله‌های حالب به مثانه منتقل می شود. زمانی که مثانه پر می‌شود با انقباض عضلات خود ادرار را به مجرای ادرار هدایت کرده و از بدن خارج می‌کند. اگر هرکدام از این اجزاء پیچ یا گره بخورد یا به دلیلی آسیب دیده باشد، ممکن است، علائم و مشکلات مربوط به شب‌ ادراری را تجربه کنید. با کمک تصویربرداری و سونوگرافی می‌توان ساختارهای غیرطبیعی را تشخیص داد که برخی با دارو قابل حل بوده و برخی دیگر نیازمند عمل جراحی است.

دلایل و عوامل شب‌ ادراری در کودکان

از دست دادن کنترل مثانه در کودک دلایل متعددی دارد؛ در برخی موارد استثنایی خستگی کودک و تنبلی می‌تواند باعث خیس شدن رختخواب شود، اما در اغلب موارد این دلیل اصلی نیست.  شب‌ ادراری در اثر ترکیبی از موارد زیر اتفاق می‌افتد:

• سابقه خانوادگی (ژنتیک): همان‌طور که درباره بزرگسالان نیز توضیح دادیم، شب‌ ادراری می‌تواند ارثی باشد. نیمی از کودکانی که شب‌ ادراری را تجربه می‌کنند، والدینی داشتند که از همین مشکل رنج می‌بردند. اگر هردو والد شب‌ ادراری داشته باشند، این درصد به ۷۵، افزایش می‌یابد. اقوام نزدیک مانند خاله‌ها، دایی‌ها و ... نیز ممکن است، حامل این ژن باشند.

• رشد آهسته قسمت کنترل مغز: کودکانی که تخت‌خواب خود را خیس می‌کنند، اغلب خواب بسیار عمیقی دارند. این خواب عمیق بر ارتباط مغز با مثانه تأثیر می گذارد. کودک به جای آنکه برای رفتن به دستشویی از خواب بیدار شود، عضلات کف لگن را شل می‌کند و به این ترتیب کنترل مثانه خارج می‌شود؛ این مشکل به تدریج با بزرگ‌تر شدن کودک برطرف خواهد شد.

• ظرفیت کوچک مثانه: در برخی کودکان هنوز ظرفیت مثانه کامل نشده و تنها می‌تواند مقدار کمی ادرار را در خود نگه‌دارد.

• تولید بیش از حد ادرار:  ممکن است، کلیه‌های کودک در شب، ادرار زیادی تولید کند که مثانه توانایی نگهداری آن را نداشته باشد. نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار پیش از خواب، عدم ترشح هورمون ضد ادرار که در بالا توضیح دادیم و ابتلا به دیابت نوع ۱ می‌تواند از دلایل این پرکاری کلیه باشد.

• اختلالات خواب: برخی از کودکان دارای اختلالات خواب مانند راه رفتن در خواب یا قطع نفس هستند که این اختلالات میزان ادرار را در شب افزایش می‌دهد.

• یبوست: یکی دیگر از دلایل شب‌ ادراری کودکان یبوست طولانی مدت است. راست روده در پشت مثانه قرار دارد و اگر کودک دچار یبوست باشد، جمع شدن مدفوع در راست روده به مثانه فشار می‌آورد و توانایی آن را در نگه داشتن ادرار محدود می‌کند.

• استرس: هرنوع استرسی می‌تواند منجر به مشکلات شب‌ ادراری شود. اگر استرس ناشی از شب‌ ادراری روی کودک یا خانواده تأثیر بگذارد، اوضاع بدتر خواهد شد. کودکانی که جای خود را خیس می‌کنند، اغلب از کشف این موضوع و سرزنششدن توسط خواهر، برادر یا دوستانشان می‌ترسند. استرس‌های اجتماعی مانند تولد یک خواهر یا برادر جدید، شروع تنها خوابیدن، تغییر مدرسه، بحران خانوادگی، یک حادثه تکان‌دهنده و ...، از دیگر دلایل بالا رفتن اضطراب در کودکان و ایجاد شب‌ ادراری است.

تشخیص شب‌ ادراری در کودکان و نوجوانان

همان‌طور که توضیح دادیم، خیس شدن رختخواب کودکان تا سن هفت سالگی طبیعی است و باید به کودک فرصت داد که کنترل مثانه خود را کامل بیاموزد. البته این اتفاق در دختران نسبت به پسران سریع‌تر است و تقریبا نود درصد دختران تا سن پنج سالگی آن را می‌آموزند. اگر پس از هفت سالگی همچنان با مشکل شب‌ ادراری درگیر هستید بهتر است بدون آنکه درگیر استرس شوید و به کودک اضطراب وارد کنید، کمی جدی‌تر مسئله را بررسی کنید. پزشک در مورد سابقه سلامت کودک از شما سوال خواهد کرد. دقت داشته باید که حتماً موارد زیر را با پزشک در میان بگذارید:

1. اگر سایر اعضای خانواده شب‌ ادراری داشته‌اند.

2. کودک شما چند بار در طول روز ادرار می‌کند.

3. کودک شما در شب چقدر مایعات می‌نوشد.

4. اگر کودک شما علائمی مانند درد یا سوزش هنگام ادرار دارد.

5. اگر ادرار تیره یا کدر است و یا خون در آن می‌بینید.

6. اگر کودک شما یبوست دارد.

7. اگر فرزند شما اخیراً در زندگی خود استرس داشته است.

احتمالاً برای تشخیص دقیق علت شب‌‌ ادراری پزشک آزمایش‌های زیر را انجام خواهد داد:

• کشت ادرار : برای بررسی عفونت، وجود خون و یا سایر موارد

• آزمایش خون: برای بررسی کلیه و تیروئید، سطح کلسترول، کم‌خونی، دیابت یا مشکلات هورمونی

• اسکن مثانه: برای بررسی آناتومی، حجم مثانه، وجود سنگ یا تومور و ...

• آزمایش اورودینامیک: برای بررسی میزان حجم ادراری که در دستگاه ادراری تحتانی ذخیره و آزاد می‌شود.

درمان شب‌ ادراری در کودکان و بزرگسالان چیست؟

در بیشتر موارد، شب‌ ادراری کودکان با گذشت زمان از بین می‌رود و نیازی به درمان نیست. در صورت طولانی شدن این مسئله، باید ابتدا با مشورت پزشک یا درمان‌گر، علت شب‌ ادراری را پیدا کنید و سپس می‌توانید با توجه به علت، روش‌های زیر را امتحان کنید. درمان شب‌‌ ادراری کودکان و بزرگسالان تقریباً مشابه هم است و تنها فرق میان آن‌ها، این است که کودکان نیازمند همراهی و صبوری والدین خود هستند. در مورد بزرگسالان از داروی گیاهی برای شب‌‌ ادراری بزرگسالان می‌توان استفاده کرد ولی برای کودکان توصیه نمی‌شود. روش‌های درمان بر اساس علائم شب‌‌ ادراری به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

تغییر سبک زندگی:‌

1. کنترل میزان مصرف مایعات: دو ساعت پیش از خواب از مصرف مایعات خودداری کنید. نوشیدن چای، قهوه و سایر نوشیدنی‌های کافئين‌دار و گازدار و خوردن شکلات را به صبح اختصاص دهید که راحت‌تر می‌توانید از دستشویی استفاده کنید.

2. استفاده از ساعت زنگ‌دار برای بیداری:  با تنظیم آلارم می‌توانید نیمه‌ شب بیدار شوید و با رفتن به دستشویی و خالی کردن مثانه، آن‌را کنترل کنید. جالب است بدانید، با تکرار این کار به مدت چند هفته، بدن خودبه‌خود شرطی شده و قبل از زنگ خوردن ساعت بیدار خواهید شد.

3. آموزش مثانه: در طی روز می‌توانید مثانه خود را تمرین دهید که حجم بیشتری از ادرار را نگه‌دارد. در طول روز برنامه منظمی برای دستشویی رفتن بریزید و به آن پایبند باشید. با سفت کردن و تمرین دادن عضلات کف لگن نیز می‌توانید به کنترل مثانه کمک کنید.

4. مراجعه به مشاور: درصورتی‌که شب‌‌ ادراری نتیجه یک اتفاق استراس‌زا باشد، باید از یک مشاور کمک بگیرید و با مدیریت سطح استرس و اضطراب، مشکل بی‌اختیاری ادرار را حل کنید.

داروها:

چهار نوع داروی اصلی برای درمان شب‌ ادراری استفاده می‌شود که همه این موارد باید با تجویز پزشک و تحت نظر او مصرف شوند:

1. آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای درمان عفونت‌های دستگاه ادراری هستند

2. داروهایی که سطح ADH را افزایش می‌دهند

3. داروهایی برای کاهش انقباض عضلات مثانه باشند

4. مهار‌کننده‌هایی برای پروستات

جراحی:

درصورتی که مشکل از آناتومی دستگاه ادراری باشد یا مجرای ادراری توسط سنگ، تومور و ... مسدود شده باشد، پزشک با جراحی، ناحیه آسیب‌دیده را ترمیم خواهد کرد.

دکتر برای شب ادراری در کلینیک دکتر کربلایی

کلینیک دکتر کربلایی با داشتن بهترین دکتر برای شب‌ ادراری کودکان، می‌تواند به آرامش شما والدین کمک کند. این کلینک به همراه کادری مجرب و تخصصی در زمینه‌های روان‌شناسی و روان‌درمانی آماده ارائه خدمات به شما عزیزان است. متخصصان ما در محیطی گرم و صمیمی به شما کمک می‌کنند مشکل شب‌ ادراری را ریشه‌یابی کرده و با آموزش تکنیک‌هایی برای مدیریت آن برای همیشه خوابی راحت را تجربه کنید.