اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک چیست؟

اختلال شخصیت هیستریونیک (Histrionic) در دسته دوم اختلالات شخصیتی قرار می‌گیرد که گروه بزرگی از اختلالات روانشناختی از قبیل شخصیت خودشیفته، اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت ضداجتماعی و ... است. ویژگی عمده اختلالات این گروه نمایشی، هیجانی و دمدمی‌مزاج بودن آن‌ها است. با خواندن این مطلب با ویژگی‌های برجسته این اختلال و دلایل و راه‌های درمان آن آشنا خواهید شد. با ما همراه باشید.

اختلال شخصیت نمایشی به چه معناست؟

تصویر ذهنی که هر فرد از خودش دارد، پایه و اساس ویژگی‌های شخصیتی او را تشکیل می‌دهد. متأسفانه افراد مبتلا به این اختلال تصویر ذهنی درستی از خود ندارد و برای خود ارزش قائل نیستند؛ بلکه تنها زمانی احساس عزت‌ نفس می‌کنند که دیگران آن‌ها را تأیید کنند. به همین دلیل نیازمند جلب‌ توجه دیگران هستند که باعث می‌شود دست به کار‌های غیرمعمول و یا نمایشی بزنند.

علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی

بر خلاف اختلال‌های شخصیتی دیگر، افراد مبتلا به اختلال هیستریونیک هیچ نشانه ظاهری ندارند. طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (ویرایش پنجم)، افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک حداقل پنج مورد یا تعداد بیشتری از علائم زیر را دارند:

• تا زمانی که در مرکز توجه قرار نگیرند، در جمع احساس راحتی نمی‌کنند.
• لباس‌های تحریک‌آمیز می‌پوشند و یا رفتار فریبنده و اغواگر دارند.
• احساسات پایداری ندارند و مود احساسی آن‌ها سریع تغییر می‌کند.
• رفتارشان در جمع به نحوی است که گویی در حال اجرای نمایش هستند، حرف‌هایشان اغراق‌آمیز است.
• بیش از حد نگران ظاهرشان هستند.
• دائماً به دنبال دریافت تأیید دیگران هستند.
• نسبت به انتقاد یا عدم پذیرش بیش از حد حساس هستند.
• به‌سرعت تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند.
• صبر و تحمل کمی دارند، از کارهای روزمره به‌راحتی خسته می‌شوند، اغلب پروژه‌ها را نیمه‌کاره رها می‌کنند و از یک شاخه به شاخه دیگر می‌پرند.
• بدون فکر، واکنش نشان می‌دهند.
• خودمحور هستند و به ندرت نسبت به دیگران ابراز نگرانی می‌کنند.
• در موارد حاد ممکن است برای جلب‌توجه دیگران، تهدید یا اقدام به خودکشی کنند.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزوئید یا گوشه‌گیر چیست؟

ویژگی‌ها و خصوصیات افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی

افراد درگیر این اختلال، در اجتماع به‌ عنوان افرادی موفق شناخته می‌شوند که دارای شخصیتی اغوا‌گر، جذاب، فریبکار، دمدمی و پرجنب‌ و جوش هستند. این افراد از شکل ظاهری خود مانند لباس‌های تحریک‌کننده، تتوهای زیاد، آرایش غلیظ و ... برای جلب‌ توجه دیگران استفاده می‌کنند. حتی با دوستان و خانواده خود نیز رفتاری نمایشی و ریاکارانه دارند. اگر کسی آن‌ها را تحسین کند، به‌راحتی فریب او را می‌خورند و تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

علل اصلی بروز اختلال شخصیت هیستریونیک

اگرچه علت دقیق این اختلال مشخص نیست، اما احتمالاً اختلالی است که از نظر منشأ چند عاملی در نظر گرفته می‌شود. اختلال شخصیت نمایشی احتمالاً به دلیل مجموعه‌ای از عوامل ارثی و محیطی ایجاد می‌شود. در برخی خانواده‌ها، اختلال در تاریخچه خانوادگی دیده می‌شود که تئوری ارثی بودن اختلال شخصیت نمایشی را تقویت می‌کند. احتمال دیگر این است که کودکان، این رفتار را از والدین خود به ارث نمی‌برند، بلکه از آن‌ها یاد می‌گیرند و یک رفتار آموخته شده است. دلیل دیگر می‌تواند سبک فرزند‌پروری والدین باشد. والدینی که مرزهای مشخصی ندارند، بیش از حد سخت‌گیر یا سهل‌گیر هستند، عدم توجه والدین و دریافت نکردن تأیید کافی در دوران کودکی، کودک را به سمت این رفتارها به‌ عنوان راهی برای جلب‌ توجه والدین، سوق می‌دهد.

میزان شیوع اختلال شخصیت نمایشی

همان‌طور که گفتیم این افراد در زندگی شخصی و اجتماعی، افراد موفقی هستند و معمولاً این مشکل را در خود تشخیص نداده و به دنبال درمان نیز نمی‌روند؛ در نتیجه نمی‌توان آمار دقیقی از میزان شیوع آن در جامعه داشت. به طور کلی می‌توان گفت این اختلال در زنان چهار برابر بیشتر از مردان است که علت آن می‌تواند گزارش بیشتر علائم از سوی زنان باشد؛ موردی که در مردان رایج نیست. یک دلیل دیگر این است که برخی رفتارهای طبیعی زنانه، مانند جلب‌ توجه، اغواگری و ... نیز به اشتباه در دسته علائم این بیماری تشخیص داده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزوتایپال چیست؟

نحوه برخورد صحیح با اختلال شخصیت نمایشی

اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال زندگی عادی دارند و در موقعیت‌های اجتماعی بسیار خوب ظاهر می‌شوند اما زندگی کردن و تعامل صمیمانه با این افراد می‌تواند بسیار سخت باشد؛ چراکه در برقراری روابط عمیق اجتماعی دچار مشکل هستند و نیاز دارند که همیشه در مرکز توجه باشند. این افراد در برخورد اول بسیار جذاب به نظر می‌رسند اما پس از مدتی این رفتارها چالش‌ برانگیز شده و باعث آزردگی اطرافیان خواهد شد. آن‌ها مدام تأیید و توجه شما را می‌خواهند که طاقت‌فرسا خواهد بود. ممکن است بعد از مدتی به این نتیجه برسید که قطع کردن رابطه راحت‌ترین کار است اما در مورد اعضاء خانواده نمی‌توان به این راحتی چنین تصمیمی گرفت. نکات زیر می‌تواند راهنمایی باشد که حفظ رابطه با این افراد را امکان‌پذیر می‌کند:

1. مرزهای مشخصی تعریف کنید و به آن پایبند باشید. درک کنید که ممکن است هرگز نتوانید به آن‌ها در درمان این اختلال کمک کنید. بنابراین، بین خودتان یک فضای امن ایجاد کنید که از شما محافظت شود. ممکن است فرد مبتلا با رفتارهای غیرعادی و عصبی‌، سعی در جلب‌ توجه و تأثیرگذاری روی شما داشته باشد. سعی کنید صادقانه با هم صحبت کنید و محدودیت‌های شخصی خود را به او یادآور شوید. به آن‌ها اطمینان دهید که هنوز دوستشان دارید و با وجود این محدودیت‌ها هنوز هم از او مراقبت خواهید کرد.
2. مراقب بهداشت روان خود باشید. با یک درمانگر در مورد چالش‌ها و احساسات خود صحبت کنید. درمانگر به شما کمک می‌کند مکانیزم‌های تعامل سالم را بیاموزد و ارتباط مؤثری با عزیزانتان برقرار کنید.
3. اجازه ندهید فرد مبتلا، روابط دیگر شما را تهدید کند. باید با این واقعیت کنار بیایید که عزیز شما ممکن است هرگز نیازهای شما را درک نکند. آن‌ها معمولاً خودمحور هستند و به نیازهای دیگران احترام نمی‌گذارند. زمانی که احساس خستگی، ناتوانی و گرفتاری می‌کنید، از دوستان و خانواده کمک بگیرید. گاهی از فرد مبتلا فاصله بگیرید و با دیگر اعضاء خانواده و دوستان تعامل داشته باشید. این روابط به شما احساس حمایت خواهد داد.
4. رفتار آن‌ها را توجیه نکنید. این وظیفه شما نیست که به‌خاطر رفتار نامناسب آن‌ها عذرخواهی کنید یا آن‌ها را بپوشانید. آن‌ها باید بیاموزند که مسئولیت رفتار خود را بپذیرند.
5. از رفتارهای تنبیهی مانند رها کردن آن‌ها اجتناب کنید. عزیزان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در این شرایط دچار احساس ناتوانی می‌شوند و دست به فریبکاری یا واکنش‌های اغراق‌آمیز برای جلب‌توجه می‌زنند. به‌جای این رفتارهای تنبیهی، با آن‌ها مستقیم و صریح صبحت کنید.
6. به رفتارهایی که برای جلب توجه انجام می‌دهند، پاداش ندهید. عزیز شما ممکن است مرتباً رفتاری انجام دهد که جلب‌توجه کند. بهترین استراتژی نادیده گرفتن این رفتار‌هاست. حتی اگر واکنش منفی نشان دهید، باعث تقویت این رفتارها خواهید شد. یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید برای کمک به این افراد انجام دهید، حفظ آرامش است. بحث و جدل، عصبانیت و ... رفتارهای منفی او را تقویت می‌کند.
7. آن‌ها را تشویق کنید سخنان دیگران را ارزیابی کرده و به آن فکر کنند. این افراد به‌راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند و کورکورانه از کسانی که آن‌ها را تحسین کنند، پیروی می‌کنند. سعی کنید آن‌ها را تشویق کنید تا به حرف‌های دیگران فکر کنند.

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

برای تشخیص این اختلال هیچ تست خاصی وجود ندارد. اگر از علائم خود نگرانید و به دنبال مراقبت‌های پزشکی هستید، پزشک احتمالاً با گرفتن یک تاریخچه پزشکی کامل شروع می‌کند. احتمالاً یک معاینه بدنی انجام می‌شود تا هرگونه مشکل جسمی را که ممکن است باعث علائم شما شود، رد کند. در صورتی که مشکلات جسمی رد شود، شما را به یک روانپزشک خوب در تهران ارجاع می‌دهند. روانپزشکان به طور خاص برای تشخیص و درمان اختلالات روانشناختی آموزش دیده‌اند و با استفاده از سؤالات تخصصی و ارزیابی دقیق رفتارهای شما به تشخیص می‌رسند. در کلینیک تخصصی دکتر کربلایی، یک تیم کامل تخصصی از بهترین دانشگاه‌های ایران آماده‌اند تا با به‌روزترین متدها در تشخیص و درمان این اختلال به شما کمک کنند.

بیشتر بخوانید: علائم و درمان اختلال خواب و اختلال واژینیسموس چیست؟

راهکارهای درمان اختلال شخصیت نمایشی

درمان انتخابی برای اختلال شخصیت هیستریونیک، روان‌ درمانی است. روان‌درمانی حمایتی، روشی است که با اطمینان‌ بخشی به بیمار و با هدف کاهش پریشانی عاطفی، بهبود عزت‌ نفس و ارتقاء مهارت‌های اجتماعی بیمار از طریق گفتگوی همدلانه بیشترین اثربخشی را خواهد داشت. در مواردی که این اختلال با دیگر مشکلات روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب و ... همراه باشد، استفاده از دارو درمانی نیز توصیه می‌شود. در ادامه هرکدام از این روش‌ها را به تفصیل توضیح می‌دهیم.

روان‌ درمانی اختلال شخصیت نمایشی

روان‌ درمانی بر تغییر جنبه‌ای از شخصیت ناکارآمد بیمار تمرکز دارد. هدف از این روش استفاده از نقاط عطفی است که در مراحل قبل از بلوغ عاطفی در فرد آسیب‌ دیده است. روان‌‌ درمانی به بیمار کمک می‌کند با حل تعارضات به وجود آمده در ناخودآگاه، درک بهتری از خود و رفتارهایش داشته باشد. بیمار تشویق می‌شود ارتباط خود را با دیگران بهبود بخشد و روش‌های جدید و سالمی را برای ایجاد عزت‌ نفس می‌آموزد. در مورد این نوع از اختلال شخصیت، گروه‌ درمانی و خانواده‌ درمانی توصیه نمی‌شود؛ چراکه این افراد تمایل دارند مرکز توجه باشند و باعث منحرف شدن اهداف درمانی در گروه خواهند شد. این بیماران در مباحث گروهی صادقانه شرکت نمی‌کنند و این نوع درمان کمکی به حل مشکل آن‌ها نخواهد کرد.

 دارو درمانی اختلال شخصیت نمایشی

در حالی که استاندارد طلایی در درمان اختلال شخصیت نمایشی، روان‌ درمانی است اما بیماران مبتلا ممکن است علائمی را تجربه کنند که نیازمند درمان دارویی باشد. بیماران ممکن است اختلالات عاطفی را تجربه کنند تا جایی که غالباً دچار تغییرات خلقی شدید، عصبانیت، گریه‌های بی‌دلیل، اضطراب و افسردگی شوند. در صورت مشاهده این شرایط، با اینکه برای درمان اختلال شخصیت هیستریونیک هیچ داروی تأیید شده‌ای هنوز در دسترس نیست، اما داروهای ضدافسردگی و تثبیت‌ کننده خلق‌ و خو می‌توانند در کنترل این عوارض جانبی به بیمار کمک کنند. طبق نظر پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی شامل دسیپرامین، فلوکستین، آمی تریپتیلین، فلووکسامین و ثبیت‌کننده‌های خلقی با فواید درمانی اثبات شده شامل لاموتریژین، کاربامازپین، توپیرامات، والپروات و لیتیوم تجویز شوند. تحقیقات نشان داده است که داروهای ضد روانپریشی مانند ریسپریدون، آریپیپرازول، اولانزاپین و هالوپریدول نیز در درمان اختلالات عاطفی مفید هستند.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین چیست؟

عوارض اختلال شخصیت نمایشی

بسیاری از افراد مبتلا به اختلال هیستریونیک زندگی عادی داشته و در محیط‌های اجتماعی، عملکردی درخشان و موفق دارند؛ اما در زندگی شخصی خود دچار مشکلات عمیقی خواهند بود. بسته به‌شدت اختلال، این افراد در حفظ شغل، حفظ رابطه یا تمرکز بر اهداف زندگی دچار مشکل می‌شوند. آن‌ها دائماً به دنبال ماجراجویی هستند و از کارهای روزمره و روتین خسته و دل‌زده می‌شوند. این افراد در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند؛ چرا که کنترل شکست و از دست‌ دادن برای آن‌ها دشوار است. همچنین اگر به خواسته‌های خود نرسند، به‌شدت ناامید می‌شوند.

درمان اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک در کلینیک دکتر کربلایی

کلینیک چند تخصصی دکتر کربلایی در زمینه مشکلات روان‌ درمانی و به طور خاص، اختلالات شخصیت از تیمی بسیار قوی تشکیل شده است. اعضاء این تیم همگی از فارغ‌التحصیلان بهترین دانشگاه‌های ایران هستند و متعهد هستند که همواره دانش خود را به‌روز نگه دارند. در این کلینیک و زیر نظر این تیم حرفه‌ای، شما به جدیدترین متدهای درمانی دسترسی خواهید داشت که در کوتاه‌ترین زمان ممکن به شما کمک می‌کند به زندگی عادی و سرزنده خود بازگردید. در صورتی که علائم اختلال شخصیت نمایشی را در خود یا نزدیکانتان مشاهده کردید، کافی است برای رفع نگرانی با مشاوران ما تماس بگیرید. به‌منظور آسایش شما عزیزان، خدمات کلینیک به سه صورت حضوری، تلفنی و آنلاین قابل ارائه است.