اختلال شخصیت اسکیزوتایپال مانند سایر اختلالات شخصیت، الگویی طولانی مدت از نوع خاصی از رفتار و تجربه است که به چشم دیگران عجیب و غریب می‌آید. به عنوان بخشی از این الگو، فرد مبتلا یا در رفتار خود با دیگران دچار سوءتفاهم و مشکل است و یا در احساس خود پریشانی زیادی را تجربه میکند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، افراد منزوی هستند که ترجیح می‌دهند از دیگران فاصله بگیرند و نمی‌توانند به‌راحتی رفتار دیگران را درک کنند و عکس‌العمل مناسب نشان دهند. آن‌ها اغلب، گفتار یا رفتارهای عجیب و غریب از خود نشان می‌دهند و از نظر عاطفی رشد چندانی نکرده‌اند. این الگو از اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و اگر فرد به دنبال درمان نرود، در تمام طول عمر خود با آن درگیر خواهد بود.
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال به چه معناست؟
در این نوع اختلال شخصیت، شناختی که فرد از محیط اطراف خود به دست می‌آورد، به جای آنکه مبتنی بر واقعیت باشد، تحت تأثیر تفکرات انحرافی (مانند اعتقادات خرافی، توهمات بیمارگونه، اعتقاد به جادو و...) قرار دارد. در این اختلال نسبت به سایر اختلالات شخصیت، شاهد بهم ریختگی بیشتری در تفکر و گفتار فرد مبتلا هستیم، در حدی که گاهی کلمات و جملات آن‌ها برای دیگران معنا و مفهومی ندارد! احتمال بروز این اختلال در مردان نسبت به زنان اندکی بیشتر است. بیش از نیمی از بیماران مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال از علائم افسردگی نیز رنج می‌برند و احتمال تمایل آن‌ها به مصرف مواد مخدر بالاست.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
افراد مبتلا به این اختلال شخصیت، رفتار، الگوهای گفتاری، افکار و درک عجیبی دارند که از نظر افراد دیگر غیرعادی است. علائم این اختلال عبارتند از:
- رفتار و تفکر عجیب
- باورها و اعتقادات غیرمعمول (خرافاتی بودن یا تعصبات شدید مذهبی و ...)
- معذب بودن در موقعیت‌های اجتماعی
- سرد بودن احساسی یا پاسخ‌های عاطفی نامناسب
- صحبت کردن نامفهوم و مبهم
- اضطراب شدید و پایدار اجتماعی
- پارانویا یا توهم شدید
- بی‌اعتمادی به دیگران و تمایل به انزوا
بیشتر بخوانید : پارانوئید چیست؟
ویژگی‌ها و خصوصیات افراد دارای اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی با هیچ فردی خارج از خانواده خود نمی‌توانند روابط صمیمی برقرار کنند و به کسی اعتماد ندارد. آن‌ها خود را متفاوت از دیگران می‌دانند و اگر مجبور باشند با کسی ارتباط برقرار کنند، معمولاً مضطرب و پریشان می‌شوند. این بیماران اغلب وقایع عادی را بر اساس معنای خاصی برای خود تفسیر می‌کنند. خرافاتی بوده و اعتقاد دارند که دارای قدرت‌های خاص ماوراء‌الطبیعه هستند. بر اساس این اعتقاد، خود را دارای قدرت پیش‌گویی و کنترل دیگران می‌دانند. مثلاً تصور می‌کنند که می‌توانند با انجام کارهای خاصی دیگران را مجبور به اطاعت از خود کنند و یا با انجام برخی تشریفات از وقوع اتفاقات جلوگیری کنند.
افراد مبتلا به این اختلال اغلب ظاهری ژولیده و نامرتب دارند و لباس‌های ناموزون یا کثیف می‌پوشند. همچنین از عبارات عجیب و غریب در صحبت کردن استفاده می‌کنند و درکی از قرارهای اجتماعی ندارند. به علاوه تماس چشمی برقرار نمی‌کنند و رفتار دیگران را بر اساس الگوهای ذهنی خود تفسیر می‌کنند. آن‌ها اغلب به دیگران مشکوک هستند و ممکن است تصور کنند دیگران قصد ربودن یا آزار رساندن به آن‌ها را دارند. علائم اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، مانند علاقه به فعالیت‌های انفرادی یا سطح بالایی از اضطراب اجتماعی ممکن است در سال‌های نوجوانی دیده شود. کودک ممکن است در مدرسه عملکرد پایینی داشته باشد و یا از نظر اجتماعی از همسالان خود دوری کند.
علل اصلی بروز اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
تصور می‌شود که علت اصلی این اختلال، وراثت است؛ چراکه بسیاری از علائم ناهنجاری‌های مغزی اسکیزوفرنی را در خود دارد. این بیماری بیشتر در بین کسانی دیده می‌شود که بستگان درجه یک آن‌ها مبتلا به اسکیزوفرنی یا اختلالات روانپریشی دیگر باشند. علاوه بر ویژگی‌های خانوادگی، عوامل محیطی به ویژه تجربیات دوران کودکی نیز ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. این عوامل عبارتند از:
- سوءاستفاده جنسی
- نادیده گرفته شدن
- ضربه‌های عمیق عاطفی
- استرس مزمن
- طلاق عاطفی والدین
بیشتر بخوانید: آیا مشاوره طلاق چگونه می‌تواند جلوی جدایی را بگیرد؟ مشاوره طلاق آنلاین در کلینیک دکتر کربلایی
میزان شیوع اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، افراد مبتلا به این اختلال شخصیت اغلب خود را بیمار نمی‌دانند و تصور می‌کنند این دیگران هستند که مشکل دارند! در نتیجه میزان مراجعه این افراد به کلینیک‌های درمانی کم بوده و نمی‌توان آمار درستی از میزان شیوع اختلال شخصیت اسکیزوتایپال به دست آورد.
مطالعات آمریکا نشان می‌دهند حدود سه درصد جامعه از این اختلال رنج می‌برند و شیوع آن در میان مردان اندکی بیشتر از زنان است.
نحوه برخورد صحیح با شخصیت اسکیزوئید
مطمئناً تعامل با افراد مبتلا به اختلال اسکیزوتایپال دشوار است؛ هم فرد مبتلا در این تعامل رنج می‌برد و هم دوست یا اعضا خانواده که سعی دارند به بهبود او کمک کنند. بنابراین در مرحله اول، باید بدانید که این افراد متوجه اختلال خود نیستند؛ پس بهتر است نگرانی‌های خود را با آوردن مثال‌هایی خاص در مورد رفتار یا گفتار آن‌ها بیان کنید. ممکن است با مقاومت یا عصبانیت از سوی آن‌ها روبه‌رو شوید؛ ثابت قدم و استوار باشید و از خانواده و دیگر دوستان خود کمک بگیرید.
گرچه ممکن است وسوسه شوید که کنترل زندگی فرد دارای این اختلال را به دست بگیرید، اما در نهایت این روش تنها به آسیب بیشتر این بیمار می‌انجامد. تلاش نکنید که مشکلات شخصی او را حل کنید و یا در تعاملات اجتماعی‌اش دخالت کنید. عاملی که می‌تواند علائم این اختلال را کاهش دهد، احساس موفقیت است. به جای آنکه تلاش کنید زندگی را برای این افراد آسان کنید، چالش‌ها و مسئولیت‌هایی ایجاد کنید که با حل آن‌ها احساس پیروزی داشته باشد. در نهایت در دوره درمان از آن‌ها حمایت کنید. روابط خانوادگی مثبت می‌تواند تأثیر مثبتی بر روند درمان داشته باشد:
- به آن‌ها اطمینان دهید که شایسته عشق و دوستی هستند.
- آن‌ها را تشویق کنید ملاقات‌های خود را با روان‌درمانگر به صورت منظم ادامه دهند.
- تأکید کنید که این دوره‌های درمانی موقتی است و اگر می‌توانید با مشورت روان‌درمانگر، یک تاریخ مشخص برای پایان آن تعیین کنید.
- اگر متوجه شدید که درمان را بی‌دلیل قطع کرده‌اند، به‌جای سرزنش، به آن‌ها یادآوری کنید که هرکس ممکن است دچار خستگی و انفعال شود و فردا می‌تواند آغازی دوباره باشد.
تفاوت اختلال شخصیت اسکیزوتایپال و اختلال شخصیت اسکیزوفرنی
برخی علائم اختلال شخصیت اسکیزوتایپی بسیار شبیه اسکیزوفرنی هستند و احتمال آنکه با آن اشتباه گرفته شود، زیاد است. در هر دو این اختلال‌ها، فرد رابطه خود را با واقعیت از دست می‌دهد و دچار توهم و هذیان می‌شود. اما تفاوت آن‌ها در این است که افراد مبتلا به اسکیزوتایپی دوره‌های کوتاهی از این روانپریشی را تجربه می‌کنند، در حالی که فراوانی این دوره‌ها در اختلال اسکیزوفرنی بالا بوده و اغلب این دوره‌ها شدید و طولانی هستند. از این نظر می‌توان گفت اختلال اسکیزوتایپی نوع خفیفی از اسکیزوفرنی است که طرز فکر، عمل، بیان احساسات و درک واقعیت را دچار مشکل میکند. در موارد نادری دیده شده که اختلال اسکیزوتایپی پیشرفت کرده و به اسکیزوفرنی تبدیل شده است. تفاوت دیگری که این دو اختلال را از هم متمایز میکند این است که افراد اسکیزوتایپ واقعیت را درک می‌کنند، اما آن را از پنجره نگاه خود تفسیر می‌کنند؛ در حالی که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اصلاً درکی از واقعیت ندارند و کلاً در دنیایی از توهمات زندگی می‌کنند.
تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
افراد مبتلا به این نوع اختلال شخصیت، تنها با اصرار دوستان یا اعضای خانواده به دنبال درمان خواهند بود. ممکن است فرد مبتلا به دلیل دیگری مانند افسردگی برای درمان به پزشک مراجعه کند. متأسفانه هنوز هیچ آزمایش آزمایشگاهی برای تشخیص این نوع اختلالات شخصیتی وجود ندارد. اما پزشک با چک کردن سوابق پزشکی فرد، احتمال بیماری‌های جسمی را رد میکند و سپس فرد را به یک دکتر متخصص اعصاب و روان تهران یا روانشناس ارجاع می‌دهد. روان‌درمانگر با استفاده از ابزارهایی مانند مصاحبه و ارزیابی‌های شخصیتی به بررسی وضعیت بیمار می‌پردازد. طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی آمریکا، برای تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوتایپ، مراجع باید علائم زیر را داشته باشد:
- الگویی مداوم از پریشانی شدید همراه با کاهش قابل توجه تعاملات صمیمی با دیگران
- تحریف‌های شناختی یا ادراکی و رفتارهای غیرعادی
این الگو باید حداقل پنج مورد از موارد زیر را داشته باشد که از اوایل بزرگسالی مشاهده شده و هنوز ادامه داشته باشند:
- ایده‌هایی که بر اساس آن وقایع روزمره را تفسیر می‌کنند، این ایده‌ها توهم نبوده، بلکه بیشتر ناشی از اعتقادات افراطی و یا خرافات هستند.
- تجربیات ادراکی غیرمعمول مثل شنیدن صداهایی که نام آن‌ها را زمزمه میکند.
- افکار یا حرف‌های غیرقابل‌درک، به عنوان مثال استفاده بیش از حد از استعاره‌ها و ...
- سوء‌ظن یا افکار پارانوئید
- رفتار و یا ظاهر عجیب و غیرعادی
- نداشتن هیچ دوست صمیمی
- اضطراب اجتماعی بیش از حد که حتی در محیط‌های آشنا نیز دیده می‌شود.
با وجود مواردی که گفتیم، تشخیص این اختلال دشوار بوده و تمایز قائل شدن میان این اختلال با دیگر اختلالات شخصیتی نیاز به تجربه و مهارت بالایی دارد. اگر مشکوک هستید که خودتان یا دوستان و عزیزانتان از این اختلال رنج می‌برند، حتماً از یک مرکز معتبر و تخصصی کمک بخواهید. کلینیک چند تخصصی دکتر کربلایی با به روزترین متدهای تشخیصی و درمانی آماده ارائه کمک به شما عزیزان است. روانشناسان و روانپزشکان حاضر در کلینیک، فارغ‌التحصیل بهترین دانشگاه‌های روانشناسی ایران بوده و به‌صورت تخصصی برای این نوع اختلالات شخصیتی آموزش دیده‌اند. درمان در کلینیک ما به صورت تیمی پیش می‌رود و گروهی از باتجربه‌ترین درمانگرها به مراجعین کمک می‌کنند تا جدیدترین و سریع‌ترین راه‌های درمانی را متناسب با شرایط خود دنبال کنند.
مطالب دیگر کلینیک دکتر کربلایی: تحریک مغناطیسی مغز چیست و چه کاربردی دارد؟
راهکارهای درمان اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
پس از تشخیص این اختلال، گام بعدی یافتن بهترین راه درمان متناسب با وضعیت فرد است. معمولاً ترکیبی از درمان‌های دارویی، روان‌درمانی، گفتاردرمانی و ... به مراجع پیشنهاد می‌شود. در کنار این درمان‌ها، مراجع آموزش مهارت‌های اجتماعی را نیز دریافت میکند و به این ترتیب با قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی، راحت‌تر شرایط را کنترل خواهد کرد.
روان‌درمانی اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
روان‌درمانی متداول‌ترین روش درمانی است که در انواع اختلال‌های مربوط به شخصیت استفاده می‌شود. علائم اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، شروع رابطه با درمانگر را دشوار میکند، اما در طی جلسات می‌توان با ایجاد اهداف مشترک و تلاش برای رسیدن به آن‌ها جلسات را به نحو خوبی هدایت کرد. هدف از این درمان، کمک به مراجع در تغییر سبک‌های رابطه، انتظارات، الگوهای تعامل و عادات تفکر و رفتار است. در طی جلسات درمانی، فرد نسبت به زمانی که واقعیت را تحریف میکند، آگاهی پیدا میکند. روان‌درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درمان شناختی رفتاری: طی این درمان بیمار از دریچه چشم دیگران به رفتار خود می‌نگرد و مدیریت اضطراب را می‌آموزد.
- درمان حمایتی: مراجع کنترل احساسات یا افکار منفی را می‌آموزد و نحو اعتماد کردن به دیگران و برقراری ارتباط را تمرین میکند.
- گفتار درمانی: فرد سوگیری منفی را کنار خواهد گذاشت و افکار، احساسات و نگرانی‌های خود را با آغوشی باز می‌پذیرد.
- خانواده درمانی: مسلماً درمان در کنار خانواده و با حمایت آن‌ها بهترین نتیجه را خواهد داشت.
دارو درمانی اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
متأسفانه داروی مشخصی برای درمان این اختلال موجود نیست، اما از آنجایی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال معمولاً از اختلال دیگری مانند اضطراب یا افسردگی نیز رنج می‌برند، از این نوع داروها در درمان آن‌ها استفاده خواهد شد. ممکن است داروهای زیر برای درمان پیشنهاد شوند:
- داروهای ضد روانپریشی مانند آرپیپرازول (Abilify, Aristada)، الانزاپین (Zyprexa)، کویتیاپین (Seroquel) یا ریسپریدون (Risperidone)
- محرک‌هایی مانند متیل فنیدات (Concerta, Ritalin)
- بنزودیازپین‌ها مانند کلونازپام (Klonopin)
- و ...
عوارض اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
اسکیزوتایپ یک بیماری مزمن است که درمان قطعی ندارد. برخی از افراد ممکن است شغل خود را از دست بدهند یا نتوانند وارد روابط عاطفی شوند؛ با این حال عده زیادی از افراد مبتلا، زندگی خود را نسبتاً عادی ادامه می‌دهند. همچنین افراد مبتلا به این نوع اختلال شخصیت در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به مشکلات زیر هستند:
- افسردگی
- اضطراب
- سایر اختلالات شخصیتی
- اسکیزوفرنی
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
- اقدام به خودکشی
- مشکلات تعاملی در محل کار، مدرسه، روابط شخصی یا اجتماعی
درمان اختلال شخصیت اسکیزوتایپال در کلینیک دکتر کربلایی
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، ابتلا به این اختلال شخصیت ابعاد بسیار گسترد‌ه‌ای دارد و می‌تواند جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. اغلب افراد مبتلا به اسکیزوتایپ، زمانی برای درمان مراجعه می‌کنند که دچار اضطراب، افسردگی و یا دیگر مشکلات روحی شده‌اند و این مهارت درمانگر است که طی جلسات عمیق روان‌درمانی بتواند علت اصلی این مشکلات را پیدا کند. در واقع، درمان اختلال شخصیت اسکیزوتایپال بیشتر به تخصص و تجربه درمانگر بستگی دارد.
در کلینیک چند تخصصی دکتر کربلایی، گروهی از مجرب‌ترین و حاذق‌ترین روانشناسان و روانپزشکان در محیطی امن، پروسه درمانی مراجع را دنبال می‌کنند. به علاوه، با استفاده از به روزترین روش‌های درمانی به فرد کمک می‌کنند در زمانی کوتاه و با کمترین تنش و دشواری به زندگی عادی بازگردد.
