اختلال وسواس چیست؟
هرگونه فکر، تصویر یا نشخوار ذهنی یا احساس اضطرار که ناخواسته وارد ذهن شما می‌شود و ایجاد مزاحمت می‌کند را وسواس در نظر می‌گیریم که ماهیت آزاردهنده و مهاجم دارد. گاهی این وسواسها می‌توانند منجر به اجبار شوند. اجبار رفتاری است که برای رهایی از تنش وسواس توسط بیمار انجام می‌شود. چرا وسواس یک اختلال محسوب می‌شود؟ چون علاوه بر اینکه محتوای آزاردهنده‌ای دارد، وقت بیمار را هدر می‌دهد و عملکرد روزانه و روابط بیمار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
انواع وسواس
وسواس احتکار
در این نوع از وسواس، افراد مبتلا اشیاء دورریختنی را جمع‌آوری می‌کنند. اشیائی مثل کنسروها و بطریهای خالی. استدلالشان هم این است که این چیزها روزی به کار می‌آید. در موارد شدید منزل این افراد آنقدر انباشته از وسایل به دردنخور و دورریختنی می‌شود که عبور و مرور را دشوار می‌کند.
وسواس فکری
گاهی به افکاری که ناخواسته وارد ذهن می‌شوند و علیرغم تلاش فرد برای دور کردن آنها از ذهن، مجددا ناخواسته به ذهن وارد می‌شوند نشخوار فکری می‌گویند. نشخوار در واقع عملی است که گاو و گوسفندان موقع غذا خوردن انجام می‌دهند. یعنی غذایی که یک بار جویده و بلعیده‌اند را دوباره برمی‌گردانند توی دهانشان و دوباره می‌جوند و می‌بلعند. وسواس فکری یا نشخوار فکری هم در واقع به همین شکل است. افکار دائماً به ذهن مبتلایان برمی‌گردند و بیمار به آن افکار می‌پردازد تا جاییکه اذیت شده یا مشغول کار دیگری می‌شود و از ذهنش دور می‌شوند. اما وقتی فرد به فراغت برمی‌گردد افکار هم به ذهن برمی‌گردد و بیمار هم ناچار به پرداخت مجدد به افکار است. دقیقا مثل عمل نشخوار که در بالا توضیح داده شد. خیلی آزاردهنده است نه؟
وسواس چک کردن
یک جور وسواس هست که فرد مبتلا دائم چک می‌کند مثلا شیرگاز یا قفل در خانه یا ماشینش را بارها چک می‌کند که مبادا قفل نکرده باشد یا نبسته باشد. مریضی داشتم که بعد از اینکه یک ساعت رانندگی می‌کرد و از خانه دور می‌شد وسواس قفل نکردن در خانه می‌آمد در ذهنش و همه‌ی این مسیر را برمیگشت. حتی مریضی داشتم که وقتی دوشاخه را از پریز برق می‌کشید مطمئن نبود که دوشاخه کشیده شده، حتما باید پریز را لمس می‌کرد تا مطمئن شود. تصویر سانحه در افرادی که دائم چک می‌کنند زیاد دیده می‌شود. مثلا اگر شیر گاز باز بماند خانه آتش می‌گیرد. تصویر حریق خانه بصورت یک وسواس آزاردهنده فرد را مجبور به برگشت به منزل و چک کردن فلکه و زیر گاز می‌کند.
ترایپوفوبیا چیست؟ ترس از حفره های ریزی
وسواس قرینگی یا (نظم و تقارن)
بعضی‌ها وسواس تقارن دارند و تا تقارن در دکور یا وسایلشان نباشد آرام نمی‌گیرند. گاهی بی‌نظمی چنان آشفته‌شان می‌کند که ممکن است امور شغلی و مهم روزمره را کنار گذاشته و وقتشان را صرف نظم دادن و تقارن اشیا کنند.
افکار جادویی
بعضی‌ها این وسواس را دارند که اگر یک کاری را انجام ندهند ممکن است اتفاق ناگواری بیفتد. مثلا اگر کفش‌ها جفت نباشند یا دستش را مثلا ۳ بار نشوید اتفاق ناگواری می‌افتد. البته این را هم اضافه کنم که وسواسی‌ها عقلشان را از دست نداده‌اند فقط انگار دلشان راضی نمی‌شود و مطمئن نمی‌شوند. و هر بار هم که به طریقی مطمئن می‌شوند، دوباره فکر وسواسی سر و کله‌اش پیدا می‌شود.
وسواس کندن مو
در این نوع از وسواس بیماران موهای سر یا ابرو و یا مژه را می‌کنند. در موارد شدید ممکن است فرد مبتلا دچار کچلی موضعی یا عمومی گردد. به این بیماری تریکوتیلومانیا هم می‌گویند.
نشانه ها و علائم بیماری وسواس
مشخصه اصلی این اختلال وجود وسواس و یا اجبار هست. تعریف وسواس عبارتست از افکار (مثل فکر آلودگی)، تصاویر (مثل صحنه‌های خشونت) یا اضطرار (مثل صدمه زدن به کسی). و اجبار عبارتست از رفتارهایی که باعث تسکین وسواس می‌شوند. بعنوان مثال اگر بیماری وسواس بصورت فکر آلودگی باشد شستشو یا آبکشی می‌شود اجبار. ولی یادتان باشد که این دو مورد ممکن است در خیلی از افراد وجود داشته باشند ولی لزوماً به معنای بیماری و اختلال نیست. مرز اختلال آنجاست که افکار یا اجبارها زمان زیادی را در طول روز تلف کنند. برای این زمان عدد یک ساعت تعیین شده. یعنی اگر بیش از یک ساعت در طول روز را داریم صرف وسواسها یا اجبارهایمان می‌کنیم، این یعنی بیمار هستیم. یا اگر این وسواسها و اجبارها در عملکرد روزانه یا روابطمان تأثیر منفی بگذارد باز هم با اختلال وسواسی-جبری روبرو هستیم. برای تشخیص می‌توان از تست وسواس بهره برد.
بیشتر بخوانید: انواع روش‌های تزریق داخل مفصلی شانه
افکار وسواسی شایع عبارتند از:
- ترس از آلوده شدن با میکروب یا نجاست یا آلوده کردن دیگران
- ترس از دست دادن کنترل و صدمه زدن به خود یا دیگران
- افکار یا تصاویر جنسی خشن یا آزاردهنده
- تمرکز بیش از حد به مسائل اخلاقی یا مذهبی
- ترس از گم کردن یا از دست دادن چیزهای مورد نیاز
- نظم و تقارن: اینکه اشیا باید در نظم و تقارن خاصی چیده شوند
برخی اجبارهای شایع:
- چک کردن و وارسی بیش از حد قفل، شیر گاز و...
- چک کردن بیش از حد سلامت نزدیکان
- شمارش، ضربه زدن، تکرار برخی کلمات یا انجام برخی افعال بی معنی جهت کاهش اضطراب
- صرف زمان خیلی زیاد برای شستشو یا تمیز کردن
- جمع آوری اشیاء زائد مثل روزنامه های قدیمی یا بطریهای خالی
- بینش
در مورد تمامی اختلالات روانپزشکی سؤال مشترکی می‌توان مطرح کرد و آن هم این است که آیا بیمار به اختلال خود بینش یا بصیرت دارد یا نه؟ در مورد برخی اختلالات مثل سایکوز یا روانپریشی عدم وجود بینش یکی از ویژگیهای بیماری است. و در مورد برخی اختلالات مانند افسردگی و اضطراب معمولاً افراد مبتلا به اختلالشان بصیرت دارن یعنی قبول دارند که دچار اختلالی شده‌اند. در مورد بیماری وسواس، در اکثر بیماران بصیرت یا بینش وجود دارد. ولی عده‌ای از بیماران، وسواس خودشان را قبول ندارند لذا از مراجعه به مراکز درمانی سرباز می‌زنند. این بیماران پیش‌آگهی خوبی در خصوص پاسخ به درمان ندارند. به زبان ساده‌تر امید ما به درمان این دسته افراد کمتر است.
اختلال خودزشت پنداری یا اختلال بدشکلی بدن (BDD) چیست؟
علت ایجاد اختلال وسواس
علت این اختلال هنوز بطور کامل شناخته شده نیست. ولی نظریه های اصلی که در سبب شناسی این اختلال آمده عبارتند از:
- زیست شناسی: اختلال وسواس ممکن است حاصل تغییراتی در عملکرد و بیوشیمی مغز باشد. به عنوان مثال سروتونین که یک ماده شیمیایی مهم مغز است و اتفاقا در افسردگی هم کاهش می‌یابد اینجا در اختلال وسواس هم شاهد افت آن هستیم و شاهد این قضیه پاسخ مثبت بیماران به داروهای افزایش دهنده سطح سروتونین است.
- وراثت: ژنهای زیادی مرتبط با این اختلال شناسایی شده اند. و سابقه خانوادگی وسواس یکی از پیش‌بینی کننده‌های قوی برای وقوع این اختلال در فرد به حساب می‌اید.
- یادگیری: وسواسها و اجبارها ممکن است در نتیجه یادگیری از والدین بوجود آمده باشند. والدین سختگیر و وسواسی احتمال اینکه فرزندان سختگیر و وسواسی داشته باشند خیلی زیاد است هم به لحاظ انتقال وراثت و هم به لحاظ تربیت و یادگیری.
عوامل خطر یا پیشرفت این اختلال عبارتند از:
- سابقه خانوادگی
- وقایع استرس زای زندگی
- سایر اختلالات روان
روش‌های درمان وسواس
دارودرمانی (درمان دارویی وسواس)
درمانهای وسواس عمدتاً در جهت کنترل علائم بکار میرود و ممکن است باعث ریشه کنی و درمان قطعی وسواس نشود. یکی از روش‌های درمان، دارودرمانی است. داروی وسواس را عمدتاً از بین داروهای ضدافسردگی انتخاب می‌کنند که برخی از آنها عبارتند از: کلومی پرامین، فلوکستین، فلووکسامین، سرترالین و... هرچند انتخاب دارو بر اساس خصوصیات افراد دارای وسواس، تداخلات دارویی، اختلال همراه روانپزشکی، عوارض جانبی و... توسط روانپزشک صورت می‌گیرد.
بیشتر بخوانید: درمان لرزش دست در جوانی در کلینیک دکتر کربلایی
رواندرمانی
درمان بعدی برای غلبه بر وسواس رواندرمانی است. شیوه شناختی-رفتاری بیشترین شواهد علمی را جهت درمان وسواس دارد و به این ترتیب است که درمانگر، فرد مبتلا را در مواجهه با عامل وسواس قرار می‌دهد و روی راه‌های جلوگیری از پاسخ یا رفتار اجباری کار می‌کند. ترس عمده بیماران از عدم پذیرش این نوع درمان این است که فکر می‌کنند درمانگر آنها را در عوامل استرس غوطه ور می‌کند و در طول درمان قرار است رنج و مرارت زیادی را تحمل کنند. در حالیکه اتفاقاً درمانگر خوب، بسیار به تدریج و بسته به تحمل و ظرفیت روانی بیمار این فرایند را پیش می‌برد.
rTMS
درمان وسواس با rTMS شیوه دیگری که برای درمان این بیماری است که مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا قرار دارد و برای بالغین ۲۲ تا ۶۸ سال بکار می رود. بخصوص در مواردیکه درمانهای فوق جواب نمی‌دهند یا وسواس، شدید است یا افرادیکه پذیرش درمان دارویی و رواندرمانی را ندارند. این روش به هیچ وجه تهاجمی نیست، احتیاج به بیهوشی ندارد و دردناک هم نیست. در این روش برای تحریک سلول‌های عصبی مغز یک میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود و به موجب این تحریک، علائم وسواس بهبود می یابند. بهترین نتیجه درمانی وقتی حاصل می‌شود که برای بیمار درمان ترکیبی اعمال کنیم. یعنی حداقل دو تا از سه درمان فوق‌الذکر در ترکیب باهم به کار روند.
بیشتر بخوانید: rtms چیست؟
خدمات کلینیک دکتر کربلایی برای درمان وسواس
کلینیک دکتر کربلایی در تمام شیوه های فوق با جدیدترین و به روزترین متدها آماده ارائه خدمات به بیماران عزیز می‌باشد. درمان دارویی توسط روانپزشک پس از مصاحبه بالینی و تست تشخیص وسواس در صورت لزوم انجام می‌شود و رواندرمانی توسط روانشناس‌های آقا و خانم با مدارج کارشناسی ارشد و دکترا که توسط آزمون‌های ورودی در کلینیک اعصاب و روان دکتر کربلایی پذیرفته شده‌اند و تحت نظارت دکتر کربلایی انجام می‌شود. لازم به ذکر است که دارو و رواندرمانی در این مرکز هم راستای باهم و درجهت تقویت اثر یکدیگر بصورت تیمی و مشورتی انجام می‌گردد. دستگاه rTMS کلینیک دکتر کربلایی جدیدترین دستگاه موجود در جهان و ساخت کشور دانمارک و مجهز به آپشن تتا برست بوده که با اپراتوری فردی با مدرک دکترای علوم اعصاب و با نظارت و تجویز و تعیین پروتوکل توسط دکتر کربلایی انجام می‌شود.
تست وسواس
تست وسواس هم برای تشخیص این اختلال و هم برای تعیین شدت وسواس بکار میرود. شایعترین تستی که بکار میرود تست یل-براون است. ولی بهترین روش تشخیصی برای وسواس همچنان مصاحبه بالینی است. تست وسواس بصورت سوالاتی است که با قلم یا بصورت الکترونیکی به آنها پاسخ می‌دهید و نتیجه به صورت وجود یا عدم وجود وسواس یا اجبار و تعیین میزان شدت آنها گزارش می‌شود.
نویسنده: دکتر علی کربلایی
