ترایپوفوبیا چیست؛ درمان فوبیای سوراخ (ترس از حفره)

ترایپوفوبیا بیزاری یا ترس از «دسته‌هایی از سوراخ‌های کوچک، برجستگی‌ها، ناهمواری‌ها یا الگوهای نامنظم» است. وقتی مردم این نوع اشکال را می‌بینند، علائم انزجار یا ترس را تجربه می‌کنند. نمونه‌هایی از اشیاء که ممکن است این علائم را ایجاد کنند شامل پوسته بذر یا تصویر نزدیک از منافذ پوست انسان است. حتی حشره ترایپوفوبیا ایجاد می‌کند. بنابراین فرد با دیدن یک حشره از نزدیک ممکن است جیغ بکشد. این علائم ترس و انزجار در مواجهه با اشکال یاد شده در بعضی افراد با شدت بیشتری همراه است به طوری که حتی گاهی در زندگی روزمره وی اخلال ایجاد می‌کند؛ اینجاست که این حالات شکل بیمارگونه به خود گرفته است.

ترایپوفوبیا چیست و چه علائمی دارد؟

این بیماری اغلب به عنوان "ترس از سوراخ‌ها" توصیف می‌شود؛ اما ممکن است در مورد برآمدگی‌ها یا الگوهای دیگری که از نزدیک در هم قرار گرفته‌اند نیز صدق کند. وقتی افراد مبتلا به ترایپوفوبیا اشیاء محرک را می‌بینند، علائمی مانند ترس شدید، حالت تهوع، خارش، تعریق، لرزش و حتی حملات هراس را تجربه می‌کنند. ترس یکی از علائم رایج است، اما انزجار اغلب به عنوان احساس توصیف ناپذیری که مردم در رابطه با این فوبیا دارند در نظر گرفته می‌شود. ترایپوفوبیا در واقع یک حس بصری و دیداری است. یکی از راه‌های تست این مشکل این است که شخص با دیدن عکس در محیط اینترنت یا حتی به شکل فیزیکی نیز احساس انزجار یا ترس را تجربه می‌کند.

دکتر متخصص اعصاب و روان در کلینیک دکتر کربلایی

علت ترس از حفره‌های ریز چیست؟

علت ترس از حفره هنوز برای ما ناشناخته است و تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد. هرچند یافته‌های بسیار محدودی در حد فرضیه در این رابطه وجود دارد که عبارت‌اند از:

• علت‌های تکاملی: مطابق یکی از محبوب‌ترین نظریه‌ها، تریپوفوبیا یک واکنش تکاملی به اشیا یا حالت‌هایی است که با بیماری یا خطر همراه است. به عنوان مثال پوست‌های بیمار، انگل و سایر بیماری‌های عفونی ممکن است با چنین سوراخ یا برآمدگی‌هایی همراه باشند. همین امر اثبات‌کننده آن است که این هراس مبنای تکاملی دارد. اغلب آن‌هایی که محرک‌های این فوبیا را می‌بینند، بیشتر از اینکه بترسند، حالت انزجار را تجربه می‌کنند.
• تداعی‌کننده حیوانات خطرناک: نظریه دیگر حاکی از آن است که سوراخ‌های گروهی ظاهری مشابه الگوهای پوست در بعضی از حیوانات کشنده و سمی دارند. حیواناتی نظیر مار، تمساح و... . ممکن است مردم از این الگوها به دلیل ارتباطی که در ناخودآگاهشان شکل گرفته است بترسند. برخی تحقیقات انجام شده از این ایده حمایت می‌کنند. یک مطالعه در سال 2013 بررسی کرد که چگونه افراد مبتلا به ترایپوفوبیا نسبت به افراد فاقد شرایط به برخی محرک‌ها پاسخ می‌دهند. هنگام مشاهده لانه زنبوری (یکی از محرک‌های ترایپوفیوبیک معمول)، افرادی که ترایپوفوبیا ندارند فوراً به چیزهایی مانند عسل یا زنبور عسل فکر می‌کنند – بدون اینکه به خطر نیش و حمله زنبورهای وحشی بیندیشند.

• تداعی‌کننده بیماری‌های عفونی: یک مطالعه در سال 2017 نشان داد که شرکت‌کنندگان هنگام مشاهده الگوهای سوراخ به یاد عفونت‌های پوستی می‌افتند و به همین علت بسیاری از آن‌ها هنگام مشاهده چنین الگوهایی احساس خارش و مورمور شدن پوست دارند. انزجار یا ترس یک پاسخ تطبیقی تکاملی به تهدیدهای احتمالی است. در بسیاری از موارد، این احساسات به ما کمک می‌کنند تا از خطر در امان بمانیم. در مورد ترایپوفوبیا، محققان معتقدند که ممکن است یک حالت افراطی و اغراق‌آمیز از این پاسخ تطبیقی باشد.
• پاسخ به برخی خصوصیات خاص الگوهای بصری: برخی تحقیقات حاکی از آن است که احساس ناراحتی ناشی از مشاهده الگوهای سوراخ یا برجستگی بیشتر به خصوصیات بصری الگوها مربوط می‌شود. یک مطالعه منتشر شده در گزارش‌های روان‌شناختی نشان داد که در حالی که افراد هنگام مشاهده الگوهای ترایپوفیک ناراحتی را تجربه می‌کنند، این احساسات بیشتر مربوط به الگوهای بصری است و در واقع ارتباط چندانی با حیوانات خطرناک ندارد. چنین نتایجی این سؤال را ایجاد می‌کنند که آیا تریپوفیوبیا را اصلاً باید فوبیا دانست یا فقط پاسخ طبیعی به انواع خاصی از محرک‌های بینایی است!
• وضعیت روانی مبتلایان: دیده شده افرادی که به ترایپوفوبیا مبتلا هستند بیشتر از سایر افراد احتمال دارد که علائمی از افسردگی و اضطراب هم داشته باشند.

بیشتر بخوانید: بیماری پارانوئید چیست؟ و چگونه درمان می شود؟

مثال‌های شایع که باعث ترس از سوراخ‌های ریز می‌شود

همان طور که گفته شد، تحقیقات در زمینه ترایپوفوبیا بسیار اندک است؛ اما برخی از تحریک‌کننده‌های این فوبیا عبارت‌اند از:

• کندوی زنبور
• توت فرنگی
• پوسته بذر گیاهان
• انار
• شبنم صبحگاهی
• حباب‌ها
• سوراخ یا برآمدگی روی گوشت
• چشم حشرات
• مرجان
• سوراخ‌های موجود در بدن بیمار یا گوشت فاسد
• پوشش‌های بسته بندی حباب‌دار
• دانه‌های میوه
• اسفنج‌های دریایی
• برخی الگوهای ساختمانی که توسط بشر ساخته شده‌اند
• حیوانات خال دار

نحوه درمان ترایپوفوبیا

درمان بیماری ترایپوفوبیا زمان‌بر بوده و اطلاعات ما در رابطه با آن ناچیز و مبهم است؛ متأسفانه به همین دلیل ابعاد گسترده‌ای از آن هنوز برای ما ناشناخته است. با این وجود، بسیاری از درمان‌های مورد استفاده برای فوبیای رایج در کاهش علائم ترایپوفوبیا نیز مفید هستند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین راهکارهای ارائه شده برای درمان بیماری ترایپوفوبیا خواهیم پرداخت. پیش از آن، توجه داشته باشید که پزشک با توجه به صلاح دید خود ممکن است از یک یا چند روش در کنار هم استفاده کند.

• مواجهه درمانی: این روش درمانی شامل قرار دادن تدریجی فرد در معرض عامل ترس است. هدف این است که با گذشت زمان، این مواجهه باعث کاهش علائم ترس شود. این روند معمولاً بسیار به تدریج انجام می‌شود. برای مثال ممکن است درمان فرد با تصور عامل ترس شروع شود، سپس از بیمار خواسته شود به دیدن عکس‌هایی از عامل ترس بپردازد و در نهایت با نزدیک شدن به منبع ترس یا حتی لمس منبع اضطراب درمان را به پایان برساند.
• درمان شناختی رفتاری: رفتار درمانی شناختی شامل همکاری با یک درمانگر برای تغییر افکار و رفتارهای اساسی است که ممکن است در ترایپوفوبیا نقش داشته باشد. این متد شامل بحث در مورد افکار غیرواقعی، جایگزین کردن این‌ها با ایده‌های واقعی‌تر و سپس ایجاد تغییر در رفتارها است. یکی از دلایلی که افراد علائم فوبیا را تجربه می‌کنند این است که به باور ایشان آن چیز ذاتاً خطرناک یا تهدید کننده است. این امر منجر به بروز افکار منفی به محض مواجهه با منبع ترس در فرد بیمار می‌شود.
• تکنیک‌های آرامش بخش: استراتژی‌های مختلف ریلکس کردن نیز می‌تواند برای کاهش احساس انزجار، ترس و اضطراب مفید باشد. تجسم، تنفس عمیق و شل کردن عضلات پیش‌رونده چند راهکاری هستند که می‌توانند مفید واقع شوند. تجسم شامل تصویر یا موقعیت‌های آرامش بخش است. شخص مبتلا به ترایپوفوبی ممکن است هر زمان که با چیزی پوشیده از سوراخ‌های ریز و درشت مواجه شود، سعی کند تا غروب خورشید زیبا یا زمینه‌ای از گل را در ذهن خود مجسم کند.
• دارو درمانی: گاهی هم می‌توان از داروهای ضدافسردگی یا ضد اضطراب برای کاهش علائم بیماری بهره برد.

بیشتر بخوانید: تعداد جلسات و هزینه بیوفیدبک در کلینیک دکتر کربلایی

جمع بندی

علائم ترایپوفوبیا پایدار و بلندمدت بوده و منجر به اختلالات عملکردی در زندگی روزمره می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم در صورتی که در مورد شما هم علائم آزاردهنده وجود دارند و شما را از کارهای روزمره بازداشته یا باعث آزردگی خاطرتان می‌شوند، حتماً با مراجعه به یک متخصص روان‌درمانگر نسبت به رفع این عارضه اقدام کنید. گاهی حتی نگاه‌کردن به عکس‌های بیماری ترایپوفوبیا آزاردهنده است.

نویسنده: دکتر علی کربلایی