زنان بعد از زایمان بیشتر از هر تایم دیگری در طول زندگی خود ممکن است به مشکلات روانپزشکی دچار شوند و به کمک‌متخصصین بهداشت روان نیاز داشته باشند. میزان شیوع افسردگی بعد از زایمان خیلی بیشتر از تصور ماست ولی این بیماری غالبا تشخیص داده نمی‌شود و درمان نمی‌شود. در صورت عدم درمان افسردگی بعد از زایمان، این افسردگی اثرات منفی روی رابطه مادر و کودک و همینطور رشد کودک خواهد گذاشت.
دکتر علی کربلایی روانپزشک و متخصص اعصاب و روان به همراهی تیمی از متخصصین روانشناس با سال‌ها کار و تلاش در زمینه مشکلات روانشناختی مربوط به زنان، در کلینیک روانشناسی و روانپزشکی دکتر کربلایی مشغول به فعالیت هستند. برای کسب اطلاعات مفید در مورد اینکه علائم اصلی افسردگی زایمان چیست؟ و راههای از بین بردن افسردگی پس از زایمان چیست؟ مقاله زیر را با دقت مطالعه کنید.
افسردگی بعد از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که زنان بعد از زایمان با آن روبرو می‌شوند. حدود ۲۰ درصد از زنان بعد از زایمان ممکن است دچار این مشکل شوند. جالب است بدانید حتی گاهی شریک زندگی فرد نیز دچار افسردگی می‌شود. به‌خصوص مردانی که سن کمتری دارند، رابطه عاطفی خوبی با همسر خود ندارند و یا با مشکلات مالی روبرو هستند.
علائم افسردگی پس از زایمان بسیار شبیه به علائم افسردگی در زمان‌های دیگر است. گاهی ممکن است دلیل بروز آن واضح باشد ولی گاهی بدون هیچ دلیل مشخصی رخ می‌دهد. این افسردگی اصولا در شش ماه اول پس از زایمان رخ می‌دهد و برای بهبود نیاز به اقدامات درمانی دارد.
عدم درمان به موقع باعث می‌شود افسردگی مزمن، عودکننده و مقاوم شود. درنتیجه نه تنها دارای اثرات منفی روی مادر و رابطه‌با همسرش است بلکه باعث افزایش خطر اختلال در رشد شناختی، عاطفی و حرکتی کودک در نوزادی و حتی بعد از آن در کودکی خواهد شد. همچنین ممکن است باعث مشکلات دیگری در کودکان مانند اعتماد به نفس پایین و مشکلات رفتاری شود.
بیشتر بخوانید: افسردگی چیست ؛ علل، علائم و روش های درمان افسردگی
عوامل و علل افسردگی بعد از زایمان
در ایجاد افسردگی بعد از زایمان عوامل زیادی موثر هستند از جمله ژنتیک، عوامل محیطی، عوامل هورمونی و عاطفی. به دنیا آمدن بچه مانند خیلی از عوامل استرس‌زای دیگر عاملی برای بروز مشکلات روانپزشکی در زنان است. زنان با دارا بودن شرایط زیر بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند:
- سابقه خانوادگی افسردگی، افسردگی پس از زایمان و یا سایر بیماری‌های روانپزشکی
- بیماری دوقطبی
- افسردگی پس از زایمان در زایمان قبلی
- شرایط استرس‌زا مانند حاملگی دشوار، از دست دادن شغل، ازدست دادن عزیزان و ...
- مشکلات سلامتی کودک
- دوقلویی یا چندقلویی
- سن زیر ۱۸ سال برای مادر
- حمایت عاطفی ضعیف
- مشکلات مالی
- تغییرات هورمونی
- کمبود خواب
- رابطه عاطفی ضعیف با مادر خودش
- ندادن شیر مادر به کودک
- بارداری ناخواسته
علائم اصلی افسردگی زایمان چیست؟
علائم اصلی افسردگی زایمان بسیار شبیه به افسردگی اساسی است که شخص ممکن است در زمان دیگری به آن مبتلا شود می‌باشد. علائمی مانند:
- احساس بی‌کفایتی از اینکه مادر خوبی نیستند
- احساس خستگی بیش از حد
- از دست دادن اشتها
- به هم خودن خواب
- تحریک پذیری
- احساس گناه
- افکار خودکشی
- وسواس
- افکار منفی
- گریه کردن و غمگینی
- بی‌علاقگی به کودک
- افکار آسیب رساندن به کودک و ...
بعد از دانستن اینکه علائم اصلی افسردگی زایمان چیست؟ باید بدانید این علائم باید حداقل دو هفته ادامه داشته باشد و بعد از آن می‌توانید با مراجعه به روانپزشک از اقدامات درمانی لازم برخوردار شوید.
بیشتر بخوانید: درمان انواع وسواس فکری
تشخیص و تست افسردگی پس از زایمان
برای تشخیص اینکه آیا به افسردگی بعد از زایمان دچار هستید یا نه حتما به روانپزشک متبحر مراجعه کنید. تا با گرفتن شرح حال دقیق، افسردگی پس از زایمان با نوع خفیفی از افسردگی که ممکن است در بسیاری از خانم‌ها بعد از زایمان رخ دهد اشتباه گرفته نشود. روانپزشک بعد از تشخیص دقیق، در صورت نیاز اقدامات درمانی لازم برای درمان افسردگی بعد از زایمان را پیشنهاد می‌دهد. در کلینیک روانشناسی و روانپزشکی دکتر کربلایی علاوه بر جلسه مصاحبه روانپزشکی در صورت نیاز از جدیدترین تست افسردگی پس از زایمان که امروزه در دنیا برای این منظور وجود دارد استفاده می‌شود.
افسردگی‌های بعد از زایمان به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- دسته اول: این افسردگی خفیف ترین نوع افسردگی پس از زایمان است، معمولا بعد از ۳ یا ۴ روز بعد از زایمان شروع می‌شود و تا چند ساعت و یا چند روز ادامه دارد. این نوع از افسردگی به علت خفیف بودن، نیاز به اقدام درمانی ندارد.
- دسته دوم: این نوع از افسردگی همان است که در پزشکی به آن افسردگی بعد از زایمان می‌گویند. معمولا در ۶ ماه اول پس از زایمان به وجود میاید و نیاز به درمان دارد. علائم این افسردگی شدیدتر از حالت قبلی است و با احساس خستگی و بی‌انرژی بودن شدید، تحریک‌پذیری و یا افکار خودکشی و ... همراه است.
- دسته سوم: این افسردگی خیلی شدید و نادرترین نوع افسردگی بعد از زایمان است که به آن سایکوز بعد از زایمان می‌گویند. مطالعات نشان می‌دهد اکثر زنان مبتلا به این مدل از افسردگی فاکتورهای ابتلا به بیماری دوقطبی را دارا هستند. زنان با این نوع افسردگی دارای علائمی مانند نوسانات خلقی شدید، توهم، تلاش برای صدمه زدن به خود و یا کودک، افکار خودکشی و ... هستند. طبق آمار اکثر زنانی که اقدام به نوزاد‌کشی می‌کنند سپس اقدام به کشتن خود نیز می‌کنند. به دلیل عواقب خطرناکی که ممکن است این نوع از افسردگی به همراه داشته باشد اقدامات درمانی اورژانسی، ضروری است. در این موارد برای درمان افسردگی بعد از زایمان، گاهی ممکن است بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند.
نقش همسر در افسردگی بعد از زایمان
نقش همسر در افسردگی بعد از زایمان بسیار مهم است. مهمترین وظیفه شوهر به عنوان فردی که به همسر خود بسیار نزدیک است این است که به محض دیدن علائم و نشانه‌هایی که نشان‌دهنده افسردگی در وی است در زودترین زمان ممکن از یک روانپزشک کمک بگیرد و با فکر اینکه با گذشت زمان حالش بهتر می‌شود مراجعه به پزشک را به تعویق نیندازد.
نداشتن رابطه عاطفی خوب با همسر به خصوص در دوران بارداری تشدید کننده امکان ابتلا به افسردگی بعد از زایمان می‌باشد. بنابراین داشتن رابطه عاطفی خوب با همسر در دوران بارداری و پس از زایمان در کمک به هر چه بهتر سپری شدن این دوران بسیار کمک‌کننده است. از آنجا که طبق آمار تعداد زیادی از زنانی که دچار افسردگی پس از زایمان می‌شوند احساس می‌کنند همسرانشان حمایت‌کننده نیستند، شوهران با بیشتر کردن توجه و حمایت عاطفی از همسراشان می‌توانند به آنها کمک کنند.
راههای از بین بردن و درمان افسردگی بعد از زایمان
بعد از زایمان در صورت مشاهده علائم افسرگی هر چه سریعتر به روانپزشک کاربلد مراجعه کنید. بنابر تشخیص پزشکتان بهترین راههای از بین بردن افسردگی پس از زایمان به شما پیشنهاد می‌شود.
بنابر مطالعات، استراتژی‌های هورمونی و اجتماعی تاثیر بسیار کمی روی این نوع افسردگی داشته‌اند ولی در عوض استفاده از روش‌های درمانی زیر تاثیرات مثبت زیادی روی این دسته از بیماران دارد:
- داروهای ضدافسردگی
- دستگاه آر تی ام اس (rTMS)
- رواندرمانی شناختی رفتاری و رواندرمانی بین فردی
اگر افسردگی‌تان خفیف باشد روانپزشکتان از روش‌هایی مثل رواندرمانی استفاده می‌کند. در کلینیک دکتر کربلایی این کار توسط روانشناسان متبحر که تحت نظر دکتر علی کربلایی روانپزشک و متخصص اعصاب و روان کار می‌کنند انجام می‌شود. اگر افسردگی‌تان شدیدتر باشد ممکن است برایتان داروهای ضدافسردگی تجویز شود. اصلا نگران نباشید روانپزشکتان برایتان دارویی تحویز می‌کند که کمترین میزان ترشح را در شیر داشته باشد و برای کودکتان ضرری نداشته باشد.
برای اینکه داروها اثر کنند باید به آنها زمان بدهید. حدود ۳ تا ۴ هفته زمان لازم است تا داروها اثر کنند. داروها ممکن است عوارض جانبی داشته باشند، نگران نباشید چون موقتی هستند و بعد از حدود یک یا دو هفته از بین می‌روند. با این حال در صورت داشتن هر گونه عارضه جانبی و یا اذیت شدن با دارو، مشکلتان را با پزشک خود در میان بگذارید و تا رسیدن به بهترین نتیجه با روانپزشکتان ارتباط نزدیک داشته باشید.
جدیدترین روش برای درمان اضطراب پس از زایمان، استفاده از دستگاه آر تی ام اس (rTMS) است. این دستگاه برای درمان افسردگی بسیار موثر است. همچنین چون هیچ گونه اثری بر روی شیر مادر ندارد ایمن‌ترین روش درمانی در این دوران است. کلینیک دکتر کربلایی با دارا بودن پیشرفته ترین دستگاه آر تی ام اس در دنیا تاکنون توانسته است به بسیاری از زنان با این مشکل کمک کند.
بیشتر بخوانید: درمان افسردگی بدون دارو
راه های جلوگیری از افسردگی بعد از زایمان
طبق مطالعات، پیشگیری از افسردگی بعد از زایمان کار ساده‌ای نیست، زیرا این بیماری ممکن است حتی در زنانی که سابقه شخصی و یا خانوادگی مشکلات روانپزشکی ندارند و حتی وقتی عامل استرس‌زای بیرونی وجود ندارد رخ دهد. برخی راههای جلوگیری از افسردگی پس از زایمان که می‌تواند کمک‌کننده باشد را در ادامه ذکر می‌کنیم:
- اگر دارای سابقه خانوادگی افسردگی و به خصوص افسردگی پس از زایمان هستید، وقتی قصد بچه‌دار شدن دارید این مسئله را با پزشک خود در میان بگذارید.
- در طول بارداری و یا بعد از زایمان با پایش علائم و نشانه‌ها توسط پزشک، می‌توانید جلوی پیشرفت افسردگی‌های خفیف را با اقدامات حمایتی و توصیه‌های مناسب بگیرید.
- توجه داشته باشید تشخیص سریع افسردگی بعد از زایمان و شروع درمان به موقع توسط روانپزشک می‌تواند بسیار مفید باشد.
- تغذیه سالم
- ورزش روزانه
- عدم مصرف الکل، مواد و سیگار
- داشتن پیوندهای عاطفی قوی با اطرافیان
- استفاده از برخی از مکمل‌ها بنابر تجویز پزشک متخصص
تاکنون مطالعاتی در مورد تاثیر مصرف مکمل‌ها برای پیشگیری از افسردگی پس از زایمان انجام شده است ولی هنوز نتیجه تحقیقات در این زمینه قطعی نیست و تعدادی از مکمل‌های معرفی شده، در بعضی از مقالات بی‌اثر و یا حتی دارای اثر منفی گزارش شده‌اند. این مکمل‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- کلسیم
- سلنیوم
- امگا۳
- DHA
- پروژسترون
