اختلال وسواس فکری-عملی که با نام OCD نیز شناخته می‌شود، یک بیماری مربوط به اعصاب و روان است و باعث می‌شود زندگی روزانه برای افراد مبتلا به آن مختل شود. در حال حاضر درمان وسواس فکری بیشتر توسط داروها و روش‌های روان درمانی مانند CBT انجام می‌شود.
اما بعضی بیماران به این روش‌ها مقاومت نشان می‌دهند. TMS یک روش درمانی نسبتاً جدید است که در درمان بیماران مبتلا به وسواس، افسردگی، اضطراب، پانیک، اعتیاد و ... استفاده می‌شود. در ابتدا این روش برای بیمارانی که به درمان‌های دیگر مقاومت نشان می‌دادند، به کار گرفته می‌شد، اما امروزه می‌توان برای هر بیماری از این روش استفاده کرد. نتایج درمان وسواس با دستگاه rtms یا تحریک مغناطیسی مغز به شدت امیدوارکننده بوده است. این دستگاه دارای تاییدیه FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) برای درمان وسواس است. در این مقاله راجع به درمان وسواس با این دستگاه صحبت می‌کنیم.
آیا وسواس بدون دارو قابل درمان است؟
اگرچه برخی از افراد استفاده از روش‌های روان درمانی را قبول ندارند و داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین را در کاهش علائم اختلال وسواس فکری-عملی یا OCD مفید می‌دانند، اما مطمئناً روش‌های درمانی بدون دارو برای کاهش علائم OCD نیز مؤثر هستند.
چند روش روان درمانی برای درمان وسواس وجود دارد که معروف‌ترین آنها درمان شناختی رفتاری یا CBT است. در این روش درمانگر به بیمار کمک می‌کند الگوهای فکری خود و شیوه‌هایی که بر احساسات و رفتارش تأثیر می‌گذارد را شناسایی کند. این روش درمانی مدت زیادی است که روش ترجیحی روان درمانی برای درمان وسواس در آمریکا و اروپا بوده است. CBT برای طیف وسیعی از موارد نسبتاً کارآمد است. همچنین شامل زیرشاخه‌هایی مانند روش درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد یا ACT و رفتار درمانی دیالکتیکی یا DBT است.
برخی از مطالعات در دهه ۱۹۸۰ نشان داد که برای درمان وسواس، یک شاخه دیگر از CBT به نام روش درمان مواجهه و پیشگیری از واکنش یا ERP مؤثرتر از بقیه موارد است. اکثر این مطالعات نشان می‌دهند که این روش درمانی به اندازه‌ی داروی کلومیپرامین مؤثر است. روانشناسان ERP را بهترین گزینه غیردارویی برای درمان اکثر افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی می‌دانند. یک دکتر روانشناس که آموزش درمان OCD را گذرانده است، می‌داند که هنگام توصیف افکار و رفتارهای بیمار چه چیزی را پیش‌بینی کند و چگونه برنامه درمانی شخصی برای بیمار خود بسازد. متخصصین به شما آموزش می‌دهند که چگونه OCD خود را مدیریت کنید تا در تلاش برای خلاص شدن از شر احساسات ناخوشایند ناشی از افکار مزاحم دچار مشکل نشوید. روش ERP بدین شکل است که شما هنگام تجربه افکار ناشی از وسواس و اضطرابی که به دنبال آن می‌آید، تلاشی برای رفع آن نمی‌کنید و سعی می‌کنید با آن کنار بیایید تا کم‌کم اهمیتی برای شما نداشته باشد. برای مثال شما را مجبور می‌کنند به لباس کثیفی دست بزنید و اضطرابی که به دنبال آن تجربه می‌کنید را تحمل کنید تا کم‌کم فراموشش کنید.
روش دیگری که برای درمان وسواس بدون دارو وجود دارد، استفاده از دستگاه rtms است. این روش نسبتاً جدید است. ابتدا در سال 1985 به‌عنوان یک شکل کمتر آسیب‌رسان درمان الکتریکی معرفی شد. سپس FDA آن را برای درمان افسردگی و وسواس در آمریکا تایید کرد. به تدریج کارایی آن برای درمان سایر بیماری‌ها مثل وسواس، اضطراب، اعتیاد، افسردگی، پانیک و ... تأیید شد و مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه راجع به این روش بیشتر صحبت می‌کنیم.
چگونه TMS علائم OCD را کاهش می‌دهد؟
تحریک مغناطیسی فرا جمجمه‌ای که به عنوان rTMS یا TMS شناخته می‌شود، یک روش غیرتهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز و بهبود علائم وسواس استفاده می‌کند. TMS معمولاً زمانی استفاده می‌شود که سایر درمان‌های وسواس مؤثر نبوده‌اند. این روش شامل قرار دادن یک دستگاه مغناطیسی کوچک روی جمجمه است. این دستگاه به‌صورت مستقیم و محکم روی جمجمه بیمار قرار می‌گیرد.
در طول جلسه rTMS، یک کویل الکترومغناطیسی روی پوست سر در نزدیکی پیشانی شما قرار می‌گیرد. این سیم‌پیچ جریان الکتریسیته را حمل می‌کند و یک میدان مغناطیسی مشابه با MRI تولید می‌کند. جریان الکتریسیته‌ای که از طریق دستگاه به مناطق مورد نظر ارسال می‌شود، می‌تواند سلول‌های عصبی مغز به نام نورون‌ها را کم و بیش فعال کند. در بیماری وسواس فکری-عملی میدان الکترومغناطیس یک پالس مغناطیسی ایجاد می‌کند که باعث تحریک سلول‌های عصبی مغز می‌شود. درواقع هدف این پالس سلول‌هایی هستند که در کنترل افکار مزاحم و احساسات ناشی از آن در وسواس نقش دارند.
بسته به شرایط بیماری، درمان‌های TMS را می‌توان یک یا چند بار در روز به مدت چند روز تا چند هفته انجام داد. به طور معمول، جلسات بین 20 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و پنج روز در هفته برگزار می‌شود. طول دوره جلسات معمولاً حدود شش هفته است. در طول جلسات از بی‌هوشی استفاده نمی‌شود، به این معنی که شما بیدار هستید اما دردی حس نمی‌کنید. اگرچه ممکن است صدای ضربه زدن به سر را احساس کنید. در این روش اثرات طولانی‌مدت درمان حداقل شش ماه ادامه دارد، از این رو ممکن است به یک درمان نگهدارنده مانند روان درمانی نیز نیاز باشد. در صورت بازگشت علائم ممکن است بعداً درمان‌های بیشتری لازم باشد. به همین دلیل پس از اتمام درمان، شما همچنان تحت نظر پزشک می‌مانید.
تاثیر تحریک مغناطیسی بر مغز
سطح فعالیت نورون‌ها با علائم بیماری‌های روانی مانند اختلال وسواس فکری-عملی یا OCD مرتبط است و هنگامی که شما اضطراب ناشی از وسواس را تجربه می‌کنید سطح فعالیت آنها و ارتباطشان با یکدیگر افزایش پیدا می‌کند. این وضعیت به توضیح نظریه مربوط به rTMS کمک می‌کند. مناطق خاصی از مغز را می‌توان به طور مکرر تحریک کرد تا باعث تغییرات طولانی‌مدت در فعالیت سلول‌های عصبی شود. تصور می‌شود که این تغییرات ممکن است منجر به کاهش علائم شود. ناحیه مغزی مورد هدف در این روش اغلب بستگی به نوع بیماری دارد که تحت درمان قرار می‌گیرد. اگرچه این روش درمانی آن‌قدر جدید است که هنوز مطالعاتی در مورد آن در حال انجام است.
کویل الکترومغناطیس برای درمان وسواس
متاسفانه بیشتر افراد مبتلا به وسواس به درمان‌های دارویی جواب نمی‌دهند یا اینکه فقط کاهش جزئی علائم را تجربه می‌کنند. به همین دلیل کویل الکترومغناطیسی برای درمان وسواس به عنوان یکی از روش‌های درمانی جایگزین مطرح می‌شود. از زمانی که اولین بار از انواع کویل الکترومغناطیس برای درمان وسواس استفاده شد تقریباً یک دهه می‌گذرد. در این مدت کم‌کم این روش درمانی از یک روش تجربی به یک روش فراگیر تبدیل شده است که اثربخشی آن باعث شده استفاده از آن روز به روز رایج‌تر شود.
زیت استفاده از کویل الکترومغناطیسی برای درمان وسواس در این است که این روش هیچ نیازی به درمان جراحی ندارد و به راحتی در یک کلینیک و به صورت سرپایی قابل انجام است. در واقع درمان با کویل الکترومغناطیسی یا TMS برای افرادی مناسب است که قبلاً درمان‌هایی مانند دارو درمانی یا ERP را امتحان کرده و نتیجه نگرفته‌اند. در ضمن توصیه می‌شود که روش TMS در کنار این روش‌های درمانی، به عنوان یک درمان کمکی یا مکمل در نظر گرفته شود. توجه داشته باشید که اگر در گردن، گوش، یا هر ناحیه‌ای در نزدیکی سر شما، پلاتین و یا هر شی فلزی دیگری قرار دارد، حتما پیش از شروع درمان با پزشک خود مشورت کنید.
کاربرد انواع کویل در درمان وسواس
در حالت کلی از دو نوع TMS یا کویل الکترومغناطیسی برای درمان وسواس استفاده می‌شود. نوع اول تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مکرر (rTMS) نامیده می‌شود و نوع دوم تحریک مغناطیسی عمیق فراجمجمه‌ای (dTMS) نام دارد، که در ادامه با جزئيات هرکدام بیشتر آشنا می‌شوید. اما باید بدانید که هر دوی این روش‌ها، درمان‌های ایمن و غیر تهاجمی هستند که تاکنون هیچ‌گونه عوارض جانبی از استفاده از آنها گزارش نشده است.
کویل rTMS
دستگاه‌های rTMS امواج مغناطیسی را در قالب یک سری پالس‌های تکراری به مغز ارسال می‌کنند. از کویل rTMS عموماً برای تحریک مناطقی که نزدیک به سطح مغز هستند استفاده می‌شود، به همین دلیل گاهی اوقات به آن TMS سطحی نیز گفته می‌شود.
کویل dTMS
کویل dTMS نیز مجموعه‌ای از پالس‌های تکراری را به مغز ارسال می‌کند. تنها تفاوت آن با کویل RTMS در نوع طراحی سیم‌پیچ آنها است که در کویل‌های dTMS از سیم‌پیچ H-1 استفاده می‌شود. این سیم‌پیچ به پالس‌ها اجازه می‌دهد تا عمق 4 سانتیمتری زیر جمجمه نفوذ کنند و مناطقی از مغز را هدف قرار دهند که برای دستگاه‌های rTMS غیرممکن هستند.
در کنار این دستگاه‌ها از پروتکل‌های ویژه‌ای نیز برای تعیین تعداد پالس‌ها و سرعت آنها استفاده می‌شود. سرعتی که پالس‌ها تکرار می‌شوند به فرکانس آنها معروف است. برای درمان انواع وسواس بسته به نظر پزشک ممکن است از فرکانس‌های بالا، فرکانس‌های پایین، امواج انفجاری متناوب تتا (iTBS) و امواج انفجاری پیوسته تتا (cTBS) استفاده شود که البته دو مورد آخر در مرحله آزمایش قرار دارند.
استفاده از کویل‌های rTMS یا dTMS بستگی به مناطقی از مغز دارد که به تشخیص پزشک بیشترین تاثیر را بر اختلال وسواس فرد دارند. به عنوان مثال از دستگاه rTMS برای هدف قرار دادن قشر پیش‌پیشانی خلفی، ناحیه حرکتی پیش تکمیلی مغز و ... استفاده می‌شود. در حالی که از دستگاه dTMS بسته به مورد، بیشتر برای هدف قرار دادن قشر کمربندی قدامی و قشر پیش‌پیشانی خلفی مغز استفاده می‌شود.
همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم، علاوه بر کاربرد انواع کویل در درمان وسواس، این روش‌ها در درمان افسردگی، فیبرومالژی، اختلالات خواب و میگرن نیز موثر است.
مزایای استفاده از کویل rTMS بری درمان وسواس
تحقیقات انجام شده در مورد مزایای استفاده از کویل rTMS برای درمان وسواس نشان داده‌اند که استفاده از این روش پس از یک ماه باعث کاهش 45% علائم وسواس شده است. در واقع دلیل اثربخشی روش rTMS در درمان وسواس این است که مغز بیشتر افراد مبتلا به وسواس، در ناحیه بین قشر پیش‌پیشانی و جسم مخطط مغزی فعال‌تر است و این دستگاه بیشتر بر این مناطق اثر می‌گذارد.
از طرفی همان طور که نتایج تحقیقات نشان می‌دهند اثربخشی استفاده از کویل rTMS برای درمان وسواس بسیار سریع‌تر از روش‌های دیگر درمانی، مانند دارودرمانی است. به همین دلیل بیمار بسیار سریع‌تر به نتیجه می‌رسد و احتمال ترک درمان به دلیل عدم اثربخشی روش‌های درمانی، به شدت کاهش می‌یابد.
در ضمن از آنجایی که روش rTMS یک روش غیرتهاجمی است، اثرات جانبی آن در مقایسه با سایر روش‌های درمانی وسواس بسیار ناچیز است. زیرا در اینجا تنها چیزی که وارد مغز بیمار می‌شود انرژی آن هم از نوع کنترل شده و محدود است. به همین دلیل تاکنون آزمایشات هیچ گونه تاثیرات جانبی جدی را برای این روش درمانی نشان نداده‌اند. کافی است آن را با عوارض جانبی استفاده از داروهای شیمیایی مقایسه کنیم تا به اثربخشی و بی‌خطر بودن این روش پی ببریم. این روش درمانی تا حدی بی‌خطر است که در بسیاری از مراکز پزشکی دنیا، برای درمان افسردگی‌های زمان بارداری و جلوگیری از عوارض آن از جمله زایمان زودرس، وزن پایین کودک هنگام تولد و دیگر عوارض پس از زایمان، از روش rTMS استفاده می‌کنند.
ممکن است در طول درمان احساس گزگز خفیف یا سوزن سوزن شدن در سر خود داشته باشید که خیلی سریع برطرف می‌شود و جای نگرانی نیست. با این حال حتما پزشک خود را در جریان قرار دهید.
بررسی اثربخشی کویل دوگانه rTMS برای وسواس مقاوم به درمان
در قالب مطالعات مختلفی اثربخشی کویل دوگانه rTMS برای وسواس مقاوم به درمان مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان مثال در یک مطالعه که بر روی گروه بزرگی از بیماران مبتلا به وسواس مقاوم به درمان صورت گرفته، ثابت شد که 46.2% از بیماران کاملاً به روش کویل دوگانه rTMS واکنش نشان داده و تا حد زیادی درمان شده‌اند. در ضمن حتی در بیمارانی که چندان به این روش واکنش نشان نداده‌اند نیز علائم وسواس حداقل 30% کاهش پیدا کرده است. به علاوه نتایج آزمایشات مختلف نشان داده‌اند که اثربخشی روش rTMS در درمان بیمارانی که به هیچ کدام از روش‌های درمانی پاسخ نداده‌اند، در حدود 55% است.
نتایج این تحقیقات و تحقیقات مشابه زیادی که در این زمینه صورت گرفته‌اند در نهایت باعث شد که سازمان غذا و داروی آمریکا در سال 2018 روش rTMS را به عنوان یک روش اثربخش و بی‌خطر برای درمان بیماران مبتلا به وسواس تائید کند.
درمان وسواس با دستگاه rtms در کلینیک دکتر کربلایی
درمان وسواس با دستگاه rtms روشی نوین است و تا به حال نتایج مثبتی به دنبال داشته است. اگر شما هم جزو کسانی هستید که از اختلال وسواس فکری-عملی رنج می‌برید، از عوارض مصرف داروها می‌ترسید یا تاکنون از سایر روش‌های درمانی پاسخ مناسب دریافت نکرده‌اید، بهتر است این روش درمانی را مدنظر قرار دهید و در مورد آن با درمانگرتان مشورت کنید.
درمان وسواس با دستگاه rtms یکی از خدماتی است که در کلینیک چند تخصصی دکتر کربلایی ارائه می‌شود. این کلینیک با حضور جمعی از کارآزموده‌ترین متخصصین مغز و اعصاب، روانپزشکان و روانشناسان تحت مدیریت دکتر علی کربلایی در حال فعالیت است. قبل از شروع درمان، بیمار توسط بهترین پزشکان معاینه فیزیکی شده و آزمایشات لازم و ارزیابی روانپزشکی نیز انجام می‌شود. کلینیک دکتر کربلایی با به‌روزترین دستگاه‌ها و تجهیزات تجهیز شده، شرایطی را فراهم کرده که بیمار در یک محیط آرام و کاملاً حرفه‌ای تحت درمان قرار گیرد. روانپزشکان و روانشناسان بر مراحل درمان اشراف کامل دارند و با همراهی یکدیگر روند درمان را پیش می‌برند.
