آیا تا به حال احساس کرده‌اید که اختیار پاهای خود را ندارید و نمی‌توانید از تکان‌های آن جلوگیری کنید؟ ممکن است حس کنید که پاها مورمور می‌شوند و یا درد و کشیدگی در آنها احساس کنید که تنها با تکان دادن آرام می‌شود! این حس هرکجای پا، از ساق پا تا مچ یا حتی گاهی ران پا را ممکن است درگیر کرده و خواب و استراحت شما را مختل کند. اگر چنین تجربه‌ای داشتید، بدانید که شما تنها نیستید. درصد کمی از مردم به این اختلال که به آن سندروم پای بیقرار گفته می‌شود، دچار هستند و خوشبختانه امروزه راه‌های درمان آن در دسترس است. بیایید با هم نگاهی دقیق‌تر به این سندروم اذیت‌کننده داشته باشیم.
سندروم پای بیقرار چیست؟
سندروم پای بیقرار که به آن بیماری ویلیس-اکبوم نیز گفته می‌شود، یک بیماری شایع سیستم عصبی است که مقاومت شدیدی را برای حرکت دادن پاها ایجاد می‌کند. پزشکان آن را یک اختلال خواب می‌دانند، چراکه معمولاً در حالت استراحت اتفاق می‌افتد یا در این مواقع بدتر می‌شود. ممکن است هنگام نشستن‌های طولانی در سینما یا اتومبیل و ... یا هنگام دراز کشیدن و خوابیدن ایجاد شود. اگر این سندروم را به حال خود رها کنید و به موقع درمان نشود، احتمالاً با گذشت زمان بدتر شده و کمبود خواب ناشی از آن، مشکلات جدی‌تری را در خانه و محل کار برای شما ایجاد خواهد کرد.
سندروم پای بیقرار یکی از چندین اختلالی است که می‌تواند باعث خستگی و خواب‌آلودگی در روز شود و به شدت بر خلق‌وخو، تمرکز، عملکرد شغلی، مدرسه و روابط شخصی تأثیر بگذارد. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال گزارش می‌دهند که غالباً قادر به تمرکز نیستند، اختلال در حافظه دارند یا قادر به انجام کارهای روزمره نیستند. اختلال سندروم پاهای بیقرار متوسط تا شدید درمان نشده می‌تواند منجر به کاهش حدود 20 درصدی بهره‌وری شود و احتمال ابتلا به افسردگی و اضطراب را بالا ببرد. اگر علائم این سندروم خفیف باشد، گاهی قابل تشخیص نیست اما به محض اینکه درمان را شروع کنید، اغلب به راحتی می‌توانید آن را متوقف کنید.
انواع سندرم پای بیقرار
سندرم پاهای بیقرار به دو دسته تقسیم می‌شود:
- سندروم پاهای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک: علت ایجاد آن نامشخص است. ممکن است از کودکی یا بزرگ سالی آغاز شود اما حتماً آغاز آن قبل از چهل سالگی خواهد بود. ممکن است علت ژنتیکی داشته باشد و متأسفانه مادام‌العمر است. علائم این نوع سندروم ابتدا خفیف بوده و با گذشت زمان شدیدتر خواهد شد.
- سندروم پاهای بیقرار ثانویه: علت سندروم ثانویه، یک بیماری دیگر مانند دیابت، کمبود آهن، نارسایی کلیوی، پارکینسون، بارداری و ... است. آغاز این سندروم پس از ۴۵ سالگی بوده و ربطی به وراثت و ژنتیک ندارد. علائم سندروم ثانویه ناگهانی آغاز می‌شود و شدت آن در طول زمان ثابت است.
علائم سندرم پای بیقرار
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، سندرم پاهای بیقرار یک اختلال نورولوژیک است که با پارستزی (احساسات ناخوشایندی) در برخی اندام (به خصوص پاها) آغاز می‌شود. فرد مبتلا برای تسکین این احساسات خودآگاه یا ناخودآگاه شروع به تکان دادن پا می‌کند که یک تسکین موقت ایجاد خواهد کرد. به ندرت این احساسات در دو طرف بدن رخ می‌دهد و گاهی تنها یک طرف بدن را درگیر می‌کند، و ممکن است روی بازو یا قفسه سینه نیز دیده شود. شدت آن می‌تواند از ناراحتی خفیف تا تحریک شدید و حتی دردناک متغیر باشد.
این علائم معمولاً طی ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پس از بی‌حرکت ماندن پاها، مخصوصاً در شب آغاز می‌شود و گاهی خود فرد متوجه حرکت دادن پا و حتی علائم خود نمی‌شود، اما کسی که در کنار او خوابیده، متوجه خواهد شد. گاهی نیز به حدی شدید است که باعث بی‌خوابی فرد می‌شود. این علائم در اختلال اولیه، بسیار به کندی پیشرفت می‌کند. ممکن است سال‌ها از شروع آن گذشته باشد و فرد هنوز به‌طور منظم هیچ علامتی نداشته باشد، اما در اختلال ثانویه، شدت آن بسیار شدید است و سریع خود را نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید: اختلال خواب چیست؛ علل، علائم و درمان انواع اختلالات خواب
علل ابتلا به سندرم پای بیقرار
با توجه به نوع سندروم، علت ابتلا متفاوت خواهد بود. در سندروم اولیه هنوز هیچ دلیل قطعی معرفی نشده است اما پزشکان آن را به عوامل ژنتیکی مرتبط می‌دانند. اما در سندروم ثانویه، شواهد موجود نشان می‌دهند که این سندروم در اثر اختلال در نحوه کنترل بدن به‌وسیله دوپامین ایجاد شده است. دوپامین در کنترل حرکت عضلات نقش دارد و اختلال در میزان دوپامین باعث ایجاد حرکات غیرارادی خواهد شد.
بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، کم‌خونی، فقر آهن و نارسایی کلیه علت دیگر ابتلا به سندروم پاهای بیقرار ثانویه هستند. در سه ماهه آخر بارداری نیز یک پنجم خانم‌های باردار علائم این سندروم را تجربه می‌کنند که دلیل آن مشخص نیست اما با زایمان خودبه‌خود از بین می‌رود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
گاهی علائم سندروم به قدری خفیف است که حتی خود فرد مبتلا نیز متوجه نخواهد شد و مشکلی در خواب و استراحت فرد ایجاد نمی‌کند. اما گاهی به قدری علائم شدید است که در خواب فرد اختلال ایجاد می‌کند و کیفیت زندگی روزانه او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر شما از آن دسته افرادی هستید که علائم سندروم پاهای بیقرار را بیش از دو بار در هفته تجربه می‌کنید و در خوابیدن و استراحت کردن دچار مشکل شده‌اید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص سندروم پای بیقرار
تشخیص سندروم پای بیقرار بر اساس سابقه پزشکی شما و آزمایشات پزشکی انجام می‌شود. اگر شب‌ها کسی کنار شما می‌خوابد، توصیف او درباره حرکات شبانه می‌تواند وضعیت شما را روشن‌تر کند.
چهار ویژگی برای تشخیص این سندروم وجود دارد:
- تمایل به حرکت دادن پاها که معمولاً با احساسات ناخوشایند و آزاردهنده همراه است
- تمایل به حرکت کردن یا شروع احساس خارش، گزگز و مورمور شدن پا هنگام کم‌تحرکی و استراحت در حالت نشسته یا خوابیده
- از بین رفتن احساس ناخوشایند با حرکت‌هایی مانند راه رفتن یا کشش، تا زمانی که فعالیت ادامه دارد
- بدتر شدن علائم هنگام شب
در صورتی که هر چهار علامت بالا را داشته باشید، معمولاً تشخیص قطعی داده می‌شود. با این حال، هنوز برای رد کردن علت‌های دیگر یا شناسایی علل سندروم پاهای بیقرار (مانند کمبود آهن یا نوروپاتی محیطی) آزمایش‌های دیگری نیز انجام می‌شود. ساده‌ترین آزمایشی که برای تشخیص انجام می‌شود، آزمایش خون است که می‌تواند کمبود آهن، کارکرد کلیه‌ها، تیروئید و دیابت را چک کند. در برخی موارد از ام‌آر‌آی مغز نیز استفاده می‌شود. آزمایش تشخیصی بعدی، ارزیابی الگوی خواب است که از طریق پلی‌سومنوگرافی قابل انجام است. پلی‌سومنوگرافی آزمایشی است که هنگام خواب انجام می‌شود و فعالیت مغز، حرکات عضلات و اکسیژن رسانی را بررسی می‌کند.
بیشتر بخوانید: دردهای عصبی؛ علل، علائم و روش‌های تشخیص و درمان آن
درمان سندرم پای بیقرار
روش‌های درمان سندرم پاهای بیقرار تا حد زیادی به علت ایجاد آن بستگی دارد. در موارد سندرم اولیه که علت آن اغلب ژنتیکی است، متأسفانه درمان خاصی وجود ندارد و با کمی تغییر در سبک زندگی می‌توان آن را کنترل کرد. اما در مورد سندرم ثانویه، با برطرف شدن علت، این نوع سندرم قابل درمان بوده و از شدت آن به‌تدریج کاسته می‌شود.
درمان دارویی سندرم پای بیقرار
اگر به تنهایی نتوانید علائم خود را کنترل کنید یا درمان‌های غیردارویی کمکی به حل مشکل شما نکند، پزشک ممکن است داروهای زیرا را تجویز کند:
- آهن: مکمل‌های آهن می‌توانند به بالارفتن سطح آهن در مغز کمک کنند و علائم سندرم پاهای بیقرار را بهبود بخشند.
- آگونیست‌های آلفا-۲: این موارد ممکن است به کاهش علائم سندرم اولیه کمک کند اما بر حرکت دوره‌ای اندام هنگام خواب تأثیری نخواهد داشت.
- مسکن‌ها: ایبوپروفن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) ممکن است در درمان علائم خفیف مفید باشد.
- داروهای ضدتشنج: این داروها برای درمان اسپاسم‌های عضلانی و نوروپاتی مفید هستند. زمانی از این داروها استفاده می‌شود که علائم بسیار شدید بوده یا علاوه بر شب، در روز نیز دیده شود. نورونتین و گاباپنتین رایج‌ترین نوع این داروهاست.
- بنزودیازپین‌ها: این داروها، آرام‌بخش‌هایی هستند که در حالت‌های شدید تجویز می‌شود و برای کسانی است که خواب شبانه آنها به دلیل این سندرم مختل شده است. تمازپام (رستوریل)، زاناکس، آلپرازولام، کلونوپین یا کلونازپام، نمونه‌هایی از این داروهاست.
- دوپامینرژیک: این داروها سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند که مسئول هماهنگی حرکات عصب و عضله است. لوودوپا و کاربی‌دوپا از این نوع داروهاست. قبل از تجویز این داروها پزشک متخصص در بهترین مرکز نوار عصب و عضله در تهران وضعیت عصب و عضلات شما را چک می کد و در صورت لزوم این داروها تجویز می شود.
- آگونیست‌های دوپامین: این داروها نیز سطح دوپامین را بالا می‌برند ولی ممکن است در برخی بیماران عوارض جانبی ایجاد کنند.
بیشتر بخوانید: علائم دیسک کمر چیست؟
درمان غیردارویی سندرم پای بیقرار
تغییر سبک زندگی در موارد خفیف این اختلال می‌تواند بسیار کمک‌‌کننده باشد.
- حمام و ماساژ گرم: این موارد باعث شل شدن عضلات و کاهش شدت علائم می‌شوند.
- کمپرس سرد یا گرم: کمپرس و استفاده از حوله‌های گرم یا خنک، بسته به طبع افراد می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
- تکنیک‌های آرام‌سازی: استرس علائم سندرم پای بیقرار را تشدید می‌کند، ورزش‌هایی مثل یوگا، تای‌چی و مدیتیشن، به خصوص مدیتیشن خواب می‌تواند به داشتن خوابی راحت کمک کند.
- ورزش: درگیر کردن پا در فعالیت‌های بدنی می‌تواند به تخفیف این علائم کمک کند، اما توجه داشته باشید که گاهی ورزش و فشار بیش از حد که باعث خستگی پا می‌شود، علائم این بیماری را بدتر می‌کند. پیاده‌روی و ورزش‌های ملایم برای این بیماران توصیه می‌شود.
- بهداشت خواب: خوابیدن در اتاقی آرام و خنک، داشتن یک ساعت خواب و بیداری مشخص، کم کردن نور اتاق یک ساعت از قبل از خواب، اجتناب یا کاهش مصرف الکل و دخانیات، اجتناب از نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مانند کافئين یا شکر و ... می‌تواند به کاهش این علائم و داشتن خوابی آرام کمک کند.
درمان سندروم پای بیقرار در کلینیک دکتر کربلایی
سندروم پای بیقرار اغلب در شب اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد بی‌خوابی می‌شود که می‌تواند تمام فعالیت روزانه شما را تحت تأثیر قرار دهد یا همسر شما را نیز بی‌خواب و کلافه کند. بنابراین، یک کادر پزشکی آگاه و باتجربه می‌تواند به شما کمک کند با استراتژی‌هایی مؤثر، سبک زندگی خود را تغییر دهید و در صورت لزوم با استفاده از درمان‌های پزشکی علائم این سندروم آزاردهنده را کنترل کنید. در کلینیک چند تخصصی دکتر کربلایی یک تیم کاملاً با تجربه متشکل از متخصصان روانشناسی، روانپزشکی و متخصصان مغز و اعصاب و روان، بر روند درمان شما نظارت خواهند داشت و در صورت نیاز به هرگونه دارو یا روان‌درمانی در کنار شما هستند. برای سهولت دسترسی شما عزیزان به خدمات درمانی، مشاوران ما به صورت حضوری، تلفنی و یا آنلاین آماده ارائه خدمات هستند.
