سکته مغزی عارضه بسیار خطرناکی است که در عملکرد طبیعی مغز ایجاد اختلال می‌کند و در نتیجه عوارض آن تا مدت‌ها فرد را درگیر خواهد کرد. بسته به اینکه سکته در کدام قسمت مغز رخ داده، اندام‌های مختلف بدن تحت تأثیر این عارضه قرار می‌گیرند و فرد بیمار پس از برطرف شدن علت سکته، برای بازگشت به روال عادی زندگی نیازمند توانبخشی و کمک خواهد بود.
توانبخشی پس از سکته مغزی چیست؟
توانبخشی به کسی که دچار سکته مغزی شده کمک می‌کند تا مهارت‌هایی را که با آسیب دیدن بخشی از مغز ناگهان از بین رفته، دوباره بازیابی کند. آنچه در توانبخشی مهم است این است که فرد در برابر مشکلات پزشکی جدید از جمله ذات‌الریه، عفونت‌های ادراری، آسیب ناشی از زمین خوردن یا تشکیل لخته در رگ‌های بزرگ محافظت شود. اهداف توانبخشی بهینه‌سازی نحوه عملکرد فرد پس از سکته مغزی و میزان استقلال و دستیابی به بهترین کیفیت زندگی ممکن است.
تحقیقات نشان می‌دهد مهمترین عنصر در هر برنامه توانبخشی عصبی، تمرین دقیق، متمرکز و تکراری است. برنامه توانبخشی مغز و اعصاب باید به گونه‌ای تنظیم شود که مهارت‌هایی را که در اثر سکته مغزی مختل شده‌اند مانند ضعف، عدم هماهنگی، مشکلات راه رفتن، از دست دادن حس، از دست دادن بینایی یا مشکل در گفتار و درک را بازیابی کند. تحقیقات با استفاده از فناوری تصویربرداری پیشرفته نشان می‌دهد که عملکردهایی که قبلاً در منطقه آسیب دیده بودند به مناطق دیگر مغز منتقل می‌شوند و تمرین، به فعال‌سازی مجدد این مدارهای مغزی کمک می‌کند.
توانبخشی همچنین روشهای جدیدی را برای جبران سایر معلولیت‌ها آموزش می‌دهد. به عنوان مثال، ممکن است لازم باشد فرد یاد بگیرد که چگونه فقط با یک دست استحمام کرده و لباس بپوشد، یا اگر توانایی استفاده از زبان تحت تأثیر قرار گرفته است، چگونه می‌توان با دستگاه‌های کمکی ارتباط برقرار کرد. درمان بی‌حسی پس از سکته مغزی یکی دیگر از نتایج توانبخشی پس از سکته مغزی است.
بیشتر بخوانید: سکته مغزی چیست؟ علل، علائم، تشخیص و درمان ایسکمی مغزی
مزایای بازتوانی بیماران سکته مغزی چیست؟
در زير برخی از مزایای اصلی بازتوانی بیماران سکته مغزی را ذکر می‌کنیم:
بازیابی تحرک
پس از سکته مغزی، بیماران می‌توانند تغییرات شدیدی در تحرک، از جمله ضعف یا فلج در یک طرف بدن، سفت شدن عضلات، سرگیجه و سایر مشکلات تعادل و مشکل در برنامه‌ریزی یا هماهنگی را تجربه کنند که منجر به حرکات ناشیانه یا کند می‌شود. تغییر در احساس، مانند بی‌حسی یا حساسیت بیش از حد، همراه با تورم، خستگی و درد نیز شایع است. توانبخشی سکته مغزی، به بیماران کمک می‌کند توانایی‌های از دست رفته یا ضعیف‌شده را از طریق حرکت و تمرینات خاص تجویز شده، تحریک الکتریکی یا پشتیبانی با بریس‌های موقتی بدست آورند. توانبخشی سکته مغزی، همچنین می‌تواند به بیماران کمک کند یاد بگیرند چگونه با ناتوانی دائمی سازگار شوند و از وسایل کمکی مانند صندلی‌های چرخدار و واکرها استفاده کنند.
افزایش عدم وابستگی به سایرین در فعالیت‌های روزمره زندگی
ضعف، فلج و تغییرات عضلانی اغلب بر بازوها و دست‌های بیماران سکته مغزی تأثیر می‌گذارد و انجام عملکردهای حرکتی دقیق‌تر برای غذا خوردن، لباس پوشیدن و بهداشت شخصی را دشوار می‌کند. به عنوان بخشی از روند توانبخشی، بیماران سکته مغزی ممکن است حرکت‌هایی را برای انجام کارهای روزمره تمرین کنند و نباید فراموش کرد که تکرار، کلید ترمیم عملکرد مغز است. برخی بیماران دیگر ممکن است برای بهبود هماهنگی مغز و چشم یا مغز و ماهیچه‌ها بازی‌های ویدیویی انجام دهند. تحریک الکتریکی سطح پایین نيز می‌تواند برای تقویت عضلات ضعیف استفاده شود. هدف از توانبخشی سکته مغزی کمک به بیماران برای بازیابی توانایی‌های از دست‌رفته و دستیابی به حداکثر استقلال است. گاهی اوقات این به معنای یادگیری روشهای جایگزین برای انجام فعالیت‌های روزمره است.
تقویت مهارت‌های ارتباطی و شناختی
توانایی‌های گفتاری و ارتباطی اغلب پس از سکته مغزی، به دلیل ضعف یا فلج عضلات دهان، لب‌ها، زبان و تارهای صوتی آسیب می‌بینند. سکته مغزی همچنین می‌تواند بر هماهنگی عضلات و توانایی‌های شناختی مانند حافظه، تفکر و قضاوت تأثیر بگذارد، به این معنی که بیماران نه تنها در گفتار، خواندن و نوشتن مشکل دارند، بلکه در درک دیگران هنگام صحبت یا حرکت نیز مشکل دارند.
یک برنامه گفتار درمانی جامع و سفارشی می‌تواند به بیماران در برقراری راحت‌تر ارتباط با دیگران کمک کند. این ممکن است شامل تمرین مکالمه و گوش دادن یا استفاده از حرکات یا کمک برای انتقال پیام باشد. گفتاردرمانی همچنین به قدرت و هماهنگی عضلات برای بهبود سرعت، ریتم و دقت گفتار بیمار کمک می‌کند.
پشتیبانی از سلامت روان
معمولاً بیماران به علت محدودیت‌های ایجاد شده پس از سکته مغزی دلسرد، افسرده یا مضطرب می‌شوند. برنامه‌های توانبخشی سکته مغزی گاهی شامل مشاوره به عنوان بخشی از برنامه درمانی کلی، همراه با گروه‌های حمایتی و آموزش خانواده است که می‌تواند به خانواده‌ها برای مراقبت از عزیزان بهبودیافته از سکته مغزی کمک کند. تغییرات عاطفی و شخصیتی، از جمله واکنش‌های اغراق‌آمیز، احساسات بیش از حد، تحریک‌پذیری یا پرخاشگری و حتی رفتارهای مهارنشده یا تکانشی نیز پس از سکته مغزی امری معمول است. درمان شناختی رفتاری می‌تواند همراه با آموزش مدیریت رفتاری و دارو باشد. مبتلایان به سکته مغزی هنگامی که به انواع حمایت‌های جسمی و روانی دسترسی داشته باشند، شانس بیشتری برای زندگی بهتر و معنادار دارند.
اجزای مختلف توانبخشی سکته مغزی چیست؟
رویکردهای زیادی برای توانبخشی سکته مغزی وجود دارد. برنامه توانبخشی شما به بخشی از بدن یا نوع توانایی که در اثر سکته مغزی آسیب‌دیده بستگی دارد.
فعالیت‌های بدنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
تمرینات حرکتی
این تمرینات می‌تواند به بهبود قدرت و هماهنگی عضلات و راه رفتن بیماران سکته مغزی کمک کند.
آموزش تحرک
فرد در این بخش استفاده از وسایل کمکی حرکتی مانند واکر، عصا، ویلچر یا بریس مچ پا را می‌آموزد. بریس مچ پا، می‌تواند مچ پا را تثبیت و تقویت کند و به این ترتیب به فرد کمک کند تا در حین یادگیری راه رفتن، وزن بدن را کنترل کند.
درمان دامنه حرکتی
برخی از تمرینات و درمان‌ها می‌توانند تنش عضلانی (اسپاستیک) را کاهش دهند و به بیماران کمک کنند دامنه حرکتی خود را بازیابند.
فعالیت‌های بدنی با کمک فناوری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
تحریک الکتریکی عملکردی
در این بخش، به عضلات ضعیف شده برق وارد شده و باعث انقباض آن‌ها می‌شود. تحریک الکتریکی، ممکن است به آموزش مجدد عضلات کمک کند.
فناوری رباتیک
دستگاه‌های رباتیک می‌توانند با انجام حرکات تکراری، به اندام‌های آسیب‌دیده کمک کنند تا قدرت و عملکرد خود را بدست آورند.
واقعیت مجازی
استفاده از بازی‌های ویدیویی و سایر روشهای درمانی مبتنی بر رایانه، شامل تعامل با یک محیط شبیه‌سازی شده است که نیازمند واکنش‌های سریع و بلادرنگ است.
فعالیت‌های شناختی و احساسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
درمان اختلالات شناختی
کاردرمانی و گفتاردرمانی، می‌تواند به شما در بازیابی توانایی‌های شناختی، مانند حافظه، پردازش، حل مسئله، مهارت‌های اجتماعی، قضاوت و آگاهی از ایمنی کمک کند.
درمان اختلالات ارتباطی
گفتاردرمانی می‌تواند به شما کمک کند توانایی‌های از دست رفته در گفتار، گوش دادن، نوشتن و درک مطلب را دوباره بدست آورید.
ارزیابی و درمان روان‌شناختی
سازگاری عاطفی شما ممکن است آزمایش شود. همچنین، ممکن است نیاز به مشاوره داشته باشید یا در یک گروه پشتیبانی شرکت کنید.
دارو
پزشک ممکن است داروی ضد افسردگی یا دارویی را که بر هوشیاری، تحریک یا حرکت تأثیر می‌گذارد، توصیه کند.
درمان‌های آزمایشی و تجربی شامل موارد زیر است:
تحریک غیرتهاجمی مغز
تکنیک‌هایی مانند تحریک مغناطیسی، با موفقیت در یک محیط تحقیقاتی برای کمک به بهبود انواع مهارت‌های حرکتی استفاده شده است.
درمان‌های بیولوژیکی
درمان‌های بیولوژیکی مانند سلول‌های بنیادی، در حال بررسی است اما فقط باید به عنوان بخشی از یک آزمایش بالینی استفاده شود.
پزشکی جایگزین
درمان‌هایی مانند ماساژ، گیاه درمانی، طب سوزنی و اکسیژن درمانی در حال ارزیابی هستند.
بازتوانی سکته مغزی با rTMS
تحریک مغناطیسی مکرر مغز از راه جمجمه (rTMS- repetitive transcranial magnetic stimulation)، یکی از روشهای مفید برای کمک به بازیابی مجدد توانایی راه رفتن به طور مستقل در بیماران سکته مغزی است.
rTMS، روشی است که در آن فعالیت الکتریکی مغزی تحت تأثیر یک میدان مغناطیسی پالسی قرار دارد. میدان مغناطیسی با عبور پالس‌های کوتاه جریان از یک کویل تولید می‌شود. این کویل در پلاستیک محصور شده و نزدیک پوست سر نگه داشته می‌شود تا میدان مغناطیسی بتواند روی مناطق خاصی از قشر یا سطح مغز متمرکز شود. میدان مغناطیسی تولید شده در rTMS می‌تواند بدون درد به پوست سر و جمجمه نفوذ کند و جریانی را در مناطق خاصی از مغز القا کند. به این روش، TMS تکراری یا rTMS گفته می‌شود، زیرا تحریک مغناطیسی در فواصل منظم انجام می‌شود. بسیاری از جنبه‌های rTMS، که به آن‌ها پارامترهای تحریک گفته می‌شود، می‌توانند تغییر کنند. توانایی تغییر پارامترها در حالی که مستقیماً مناطق خاصی از مغز را هدف قرار می‌دهد، نشان می‌دهد که rTMS دارای پتانسیل درمانی ارزشمندی است. استفاده از روش rTMS، می‌تواند انعطاف‌پذیری عصبی را در حین تمرینات حرکتی نیز تقویت کند.
بیشتر بخوانید: rtms چیست؟
هر جلسه درمانی معمولاً بین ۳۰ الی ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و بیماران معمولاً به ۲۰ الی ۳۰ جلسه درمانی نیاز دارند. برای مشاهده بهترین نتیجه، بهتر است بیمار ۲ تا ۳ جلسه در هفته برای درمان rTMS مراجعه کند. معمولاً از جلسه ۸ تا ۱۲ بیماران می‌توانند بهبود اولیه را مشاهده کنند.
در جلسات درمانی، ابتدا بیمار روی صندلی مخصوص دستگاه توانبخشی سکته مغزی می‌نشیند و پزشک قطعه الکترومغناطیسی مخصوص را روی سر فرد تنظیم می‌کند. سپس دستگاه پالس‌هایی را به مغز ارسال می‌کند. این پالس‌ها دردی ایجاد نمی‌کنند اما ممکن است، احساسی شبیه به ضربات نوک انگشت یا کلیک کردن را حس کند. این پالس‌ها، حدود ۴۰ دقیقه، جریان الکتریکی در سلول‌های عصبی بیمار ایجاد می‌کنند. پس از پایان جلسه فرد می‌تواند فعالیت‌های روزمره‌اش را انجام دهد.
معمولاً افراد در این روش عوارض جانبی نخواهد داشت. در تعداد کمی از بیماران عوارضی مانند احساس سبکی سر، احساس ناراحتی در پوست سر (در محل تحریک) و یا اسپاسم موقت صورت مشاهده شده است.
از مزاياى استفاده از rTMS مى‌توان به عدم نیاز به بیهوشی و ریکاوری، درمان سریع، عوارض جانبی ناچیز و پیشرفت‌های شناختی اشاره کرد.
برخی افراد از جمله افرادی که دارای هر نوع فلز غیر قابل جابجایی در ناحیه‌ی سر خود هستند (به استثنای ارتودنسی یا مواد پر کردن دندان) و یا افرادی که پیس‌میکر قلبی دارند نمی‌توانند از این روش استفاده کنند. برای اطلاعات بیشتر از پزشک خود راهنمایی بگیرید.
خدمات توانبخشی سکته مغزی در کلینیک دکتر کربلایی
کلینیک چند تخصصی مغز و اعصاب دکتر کربلایی با مدیریت دکتر علی کربلایی به عنوان بهترین مرکز مغز و اعصاب در تهران آماده ارائه خدمات به بیماران عزیز است. در کلینیک دکتر کربلایی همکاری گروهی از بهترین متخصصان جهت درمان جامع بیماران انجام می‌شود. درمان‌های تکنولوژیک این کلینیک منحصربه‌فرد بوده و در راستای درمان بدون عارضه بیماران انجام می‌شود. تجهیزات تشخیصی این مجموعه از بهترین برندهای دنیا تهیه شدند و شامل مرکز نوار عصب و عضله، نوار مغزی، نقشه‌برداری مغزی و... است. پزشکان این مجموعه علاوه بر درمان دارویی از روشهای غیردارویی مثل روان‌درمانی و مشاوره، درمان‌های تکنولوژیک مثل rTMS، TDCS و... نیز استفاده می‌کنند. در کلینیک دکتر کربلایی برای توانبخشی سکته مغزی روشهای متعددی به کار گرفته می‌شود. از جمله این روش‌ها می‌توان به rTMS و TDCS اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: تحریک الکتریکی مغز (TDCS) چیست؟
rTMS را پیش‌تر توضیح دادیم اما TDCS چیست؟
نوعی روش درمانی غیرتهاجمی روی مغز است که با اعمال جریان بسیار ضعیفی روی پوست سر، آستانه تحریک‌پذیری آن‌ها را بیشتر یا کمتر می‌کند. این تاثیرات، اگرچه ممکن است باعث تغییر در ساختار پروتئینی درون سلولی شود، اما اغلب بدون عوارض و برگشت‌پذیر است.
در نهایت باید گفت توانبخشی سکته مغزی به زمان نیاز دارد. پشتکار و انگیزه برای انجام تمرینات به بیمار کمک می‌کند بیشترین نتیجه را از توانبخشی بدست آورد.
