مغز پیچیده‌ترین عضو بدن است که وظیفه مدیریت وضعیت درونی بدن را بر عهده دارد. کوچکترین اختلال در کار مغز می‌تواند مشکلات زیاد و گاهی غیرقابل جبران به دنبال داشته باشد. سکته مغزی یا ایسکمی یکی از مشکلاتی است که متأسفانه میزان آن روبه افزایش رفته و افراد بسیاری با آن درگیر هستند.
یکی از عمده مشکلاتی که جامعه با آن درگیر است، سکته مغزی است که به ایسکمی مغزی هم شناخته می‌شود که آسیب به مغز و مرگ سلول‌های مغزی را در پی خواهد داشت. در این مقاله از سایت دکتر کربلایی توضیح می‌دهیم که سکته مغزی چیست و علائم، عوارض و نحوه تشخیص آن را ضمن معرفی راه‌های درمان، بیان می‌کنیم.
سکته مغزی (ایسکمی مغزی) چیست؟
سکته مغزی هنگامی ایجاد می‌شود که جریان خون بخشی از مغز، با اختلال مواجه شده یا کاهش پیدا کند. از دلایل کاهش جریان خون بخشی از مغز، می‌توان به وجود انسداد در مسیر جریان خون، یا پارگی رگ تأمین‌کننده خون آن بخش از مغز اشاره کرد. درنتیجه، اکسیژن و مواد غذایی کافی به بافت مغز نرسیده، و سلول‌های مغزی، در عرض چند دقیقه، شروع به مردن می‌کنند. فارغ از آن که با سکته مغزی شدید روبه‌رو هستیم یا سکته مغزی خفیف، این سکته یک موقعیت اورژانس پزشکی بوده و نیازمند درمان فوری است، و درمان و مداخله سریع، در کاهش عوارض و آسیب‌های ناشی از آن بسیار مؤثر است. خوشبختانه، امروزه، میزان مرگ‌ومیر و ناتوانی ناشی از سکته‌های مغزی، باوجود روش‌های درمانی جدید، نسبت به قبل بسیار کاهش پیدا کرده است.
سکته مغزی چگونه اتفاق می افتد؟
زمانی که خون به مغز نمی‌رسد یا خونرسانی به درستی انجام نمی‌شود، اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها و سلول‌های مغز نمی‌رسد و سلول‌های مغزی شروع به از بین رفتن می‌کنند؛ در این حالت، پزشکان این موارد را علت سکته مغزی معرفی می‌کنند.
انواع سکته مغزی
نوع سکته مغزی، بر روند ریکاوری و درمان تأثیرگذار است. سه نوع اصلی سکته مغزی، شامل موارد زیر است:
سکته مغزی ایسکمیک
حدود 87 درصد از سکته‌های مغزی از این نوع هستند. مکانیسم ایسکمی مغزی به این صورت است که جریان خون شریانی بخشی از مغز که تأمین‌کننده اکسیژن و مواد غذایی موردنیاز سلول‌های مغزی است، توسط مانعی مسدود می‌شود. از علل این انسداد، می‌توان به لخته‌های خونی اشاره کرد.
سکته هموراژیک
سکته هموراژیک، هنگامی ایجاد می‌شود که یک شریان در مغز سوراخ یا پاره شود. خون خارج شده از رگ آسیب‌دیده، باعث وارد شدن فشار اضافی به سلول‌های مغزی و وارد شدن آسیب به آنها می‌شود. از علل سکته هموراژیک، می‌توان به پرفشاری خون و آنوریسم (برآمدگی‌های بالون مانند دیواره شریان‌ها که می‌توانند کشیده و پاره شوند.) اشاره کرد.
سکته‌های هموراژیک را می‌توان در دو دسته قرار داد:
- خونریزی داخل جمجه‌ای: شایع‌ترین نوع سکته هموراژیک این نوع است. این نوع از سکته‌های هموراژیک، هنگامی ایجاد می‌شود که یک شریان در مغز پاره شده و خون در بافت‌های اطراف جمع می‌شود.
- خونریزی ساب‌آراکنوئید: این نوع از سکته‌های هموراژیک شیوع کمتری داشته و در اثر خونریزی در فضای بین مغز و بافت نازک پوشاننده آن ایجاد می‌شود.
ایسکمی مغزی گذرا
ایسکمی مغزی گذرا که گاهی سکته ناقص نیز نامیده می‌شود، با دیگر انواع سکته مغزی متفاوت است، زیرا در این نوع از سکته مغزی، جریان خون مغز به‌طور موقت، و تنها برای زمانی کوتاه (عموماً بیشتر از 5 دقیقه) مسدود می‌شود. نباید از کنار حمله ایسکمی مغز گذرا، به آسانی گذشت. این نوع از سکته مغزی نیز، یک اورژانس پزشکی است. همچنین وقوع سکته ایسکمی گذرا می‌تواند نشان‌دهنده وقوع سکته کامل در آینده باشد.
بیشتر بخوانید: کاربردهای تزریق داخل مفصلی شانه
علائم سکته مغزی
توجه به زمان آغاز علائم، در هنگام وقوع سکته مغزی، اهمیت فراوانی دارد، زیرا برخی از روش‌های درمانی، تنها در زمان خاصی پاسخ مناسب را ایجاد می‌کنند. از شایع‌ترین علائم سکته مغزی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکل در صحبت کردن و درک کردن صحبت دیگران: احساس گیجی، سختی در درک سخنان دیگران و شلختگی و بی‌نظمی در هنگام سخن گفتن، ممکن است از علائم وقوع سکته مغزی باشد.
- فلجی یا احساس بی‌حسی در صورت بازوها و یا پاها: ممکن است در صورت سکته مغزی، به شکل ناگهانی، احساس بی‌حسی و فلجی در صورت، دست‌ها یا پاها ایجاد شود. این علامت، اکثراً یک سمت از بدن را درگیر می‌کند. فرد، در هنگام بالا آوردن دو دست به روی سر، ممکن است ضعف و افتادن دست یک سمت را تجربه کند، یا هنگام لبخند زدن، یک سمت از صورت به پایین کج شود. علائمی مانند این موارد، می‌تواند نشان‌دهنده وقوع سکته مغزی باشد.
- مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم: در اثر سکته، می‌تواند علائمی همچون تاری دید، دیدن نقاط سیاه رنگ در میدان بینایی و یا دوبینی، در یک یا هر دوی چشم‌ها ایجاد شود.
- سردرد: سردرد ناگهانی و شدید که همراه با استفراغ، سرگیجه و یا تغییر در وضعیت هوشیاری باشد، می‌تواند مطرح کننده سکته مغزی باشد.
- مشکلات راه‌رفتن: از دست‌دادن تعادل و احساس سرگیجه ناگهانی در هنگام راه‌رفتن، می‌تواند از نشانه‌های سکته مغزی باشد.
علل سکته مغزی
دو علت اصلی سکته مغزی را می‌توان، ایجاد انسداد در مسیر یکی از شریان‌های تأمین‌کننده خون مغز (سکته ایسکمیک)، یا آسیب و خونریزی از یکی از این شریان‌ها (سکته هموراژیک) را نام برد. در سکته ایسکمی گذرا، جریان خون بخشی از مغز به شکل موقت دچار اشکال شده و فرد علائمی را به شکل موقت تجربه می‌کند. اما این نوع از سکته مغزی، باعث ایجاد علائم پایدار نمی‌شود.
علت سکته ایسکمیک
سکته ایسکمیک، هنگامی اتفاق می‌افتد که جریان خون بخشی از مغز به‌شدت کاهش پیدا کرده یا یک شریان به شکل کامل مسدود می‌شود. از علل ایجاد این حالت، می‌توان به رسوبات چربی ایجاد شده در عروق، لخته خون و سایر ترکیبات خارجی که در جریان خون حرکت کرده و در عروق مغز گیر می‌کنند، اشاره کرد. برخی از مطالعات از احتمال افزایش ریسک وقوع سکته مغزی، پس از ابتلا به بیماری کووید-19 خبر می‌دهند، اما برای رد یا تایید قطعی آن، همچنان نیاز به مطالعات و تحقیقات بیشتر است.
علت سکته هموراژیک
این نوع از سکته مغزی، هنگامی ایجاد می‌شود که یکی از شریان‌های مغز دچار پارگی و آسیب می‌شود. از دلایل و ریسک فاکتورهای ایجاد این نوع از سکته مغزی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار خون بالای کنترل نشده
- درمان طولانی و بیش از حد با داروهای رقیق‌کننده خون، مانند داروهای ضد انعقاد
- آنوریسم، برآمدگی‌ها و نقاط ضعیف در دیواره شریان‌ها که مستعد پارگی و خونریزی هستند.
- تروما و آسیب، مانند تصادفات رانندگی
- بیماری‌هایی که باعث رسوب پروتئین در دیواره عروق می‌شوند، مانند آمیلوئیدوز.
- سکته ایسکمیک که باعث ایجاد خونریزی به شکل ثانویه شود.
یکی از دلایل کمتر شایع خونریزی مغزی، پارگی گره‌ها شریانی است که دیواره نازکی دارند.
بیشتر بخوانید: درمان قطعی لرزش دست در کلینیک دکتر کربلایی
علت سکته ایسکمی گذرا
مانند سکته ایسکمیک، سکته ایسکمی گذرا نیز می‌تواند در اثر دلایلی مانند لخته یا رسوبات چربی در شریان‌ها، و درنتیجه کاهش و یا انسداد آنها ایجاد شود. در این نوع از سکته‌های مغزی، برخلاف سکته ایسکمیک، علائم ایجاد شده ماندگار نیست.
تشخیص سکته مغزی
سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است، و از دست ندادن زمان در تشخیص و درمان آن بسیار مهم است. به همین دلیل، از بدو ورود به بیمارستان، فرآیند تشخیص سکته مغزی و درمان آن آغاز می‌شود. پزشکان برای تشخیص نوع سکته مغزی و رد برخی دیگر از دلایل احتمالی ایجاد علائم مشابه، مانند تومورهای مغزی و واکنش‌های دارویی، از برخی از تست‌ها، معاینات و روش‌های تصویربرداری کمک می‌گیرند.
از این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاینه بالینی: پزشک برخی از معاینات معمول، مانند گوش دادن به صداهای قلبی و بررسی فشار خون را انجام می‌دهد. همچنین، برای بررسی محل آسیب و شدت آسیب، پزشک معاینه اختصاصی سیستم عصبی را از طریق مرکز نوار عصب و عضله انجام می‌دهد.
- آزمایش خون: در آزمایش خون، وضعیت قند خون، سیستم انعقادی و ضد انعقادی، میزان قند خون و فاکتورهای مطرح کننده التهاب و عفونت بررسی می‌شود.
- سی‌تی‌اسکن: در سی‌تی‌اسکن از تابش اشعه ایکس، برای ایجاد تصاویر با جزئیات بالا از مغز استفاده می‌شود. سی‌تی‌اسکن می‌تواند وجود خونریزی در مغز، وقوع سکته ایسکمیک، تومورها یا سایر شرایط را مشخص کند. ممکن است، پزشکان، برای بررسی بهتر عروق سر و گردن، از تزریق ماده حاجب کمک بگیرند.
- ام‌آر‌آی: در این روش تصویربرداری، از امواج قدرتمند و آهنربا، برای ایجاد تصویر با جزئیات بالا از مغز استفاده می‌شود. از این روش نیز، می‌توان، برای تشخیص سکته‌های ایسکمیک، خونریزی مغزی و همچنین بررسی عروق سر و گردن با ماده حاجب استفاده کرد.
- سونوگرافی عروق کاروتید: در این روش، از امواج اولتراسوند، برای ایجاد تصویر از داخل شریان‌های کاروتید در گردن استفاده می‌شود. با این روش می‌توان، جریان خون این شریان‌ها و تشکیل پلاک‌های چربی در آنها را بررسی کرد.
- سربرال آنژیوگرافی: در این روش، پزشک با وارد کردن یک کاتتر، عموماً از طریق کشاله ران و هدایت آن به عروق کاروتید یا ورتبرال، ماده حاجب را به درون عروق سر و گردن تزریق می‌کند، از این طریق می‌توان تصاویر با جزئیاتی با استفاده از اشعه ایکس از عروق سر و گردن بدست آورد.
- اکوکاردیوگرافی: از این روش، برای تهیه تصاویر سه بعدی از قلب استفاده می‌شود. می‌توان از اکوکاردیوگرافی، برای پیدا کردن منبع لخته خون استفاده کرد.
آیا سکته مغزی قابل درمان است؟
سکته مغزی شامل دو نوع هموراژیک و ایسکمیک است که در هر نوع، با توجه به شدت یا خفیف بودن آن، درمان‌های متفاوتی صورت می‌گیرد. معمولاً در سکته هموراژیک، بیمار باید طی ۳ تا ۴ ساعت به پزشک مراجعه کند در غیر این صورت به عوارض شدید مبتلا می‌شود.
برای سکته‌های ایسکمیک خفیف، معمولا بهبودی تا ۲۴ ساعت حاصل می‌شود. ولی در نوع شدید، درمان از سه ماه تا چند سال ممکن است به طول بیانجامد. یکی از روش‌های درمانی، واردکردن لوله مخصوصی برای خارج‌کردن لخته‌های خون از داخل رگ‌های مغز است.
عوارض سکته مغزی
براساس مدت زمانی که مغز دچار کاهش خونرسانی شده و محلی که در اثر سکته تحت تأثیر قرار گرفته است، عوارض و ناتوانی‌های گوناگونی می‌تواند ایجاد شود. از عوارض سکته مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌حسی یا از دست رفتن حرکت ماهیچه‌ها: در نتیجه سکته، ممکن است فرد توانایی حرکت اندام‌ها یا ماهیچه‌های صورت در یک سمت بدن را از دست بدهد. همچنین ممکن است، توانایی کنترل برخی از ماهیچه‌ها، در صورت و اندام‌ها، به دنبال سکته از دست برود.
- سختی در صحبت کردن و بلع غذا: ممکن است سکته، باعث ایجاد اشکال در کنترل و عملکرد ماهیچه‌های گلو و دهان شود. در نتیجه، ممکن است فرد توانایی صحبت کردن و بلعیدن درست را از دست بدهد. همچنین در نتیجه سکته مغزی، ممکن است اختلالاتی در درک صحبت دیگران یا اختلال در خواندن ایجاد شود.
- مشکل حافظه و ایجاد سختی و مشکل در فرآیند فکر کردن: بسیاری از افراد پس از سکته مغزی، درجاتی از مشکلات حافظه را تجربه می‌کنند. برخی از افراد همچنین ممکن است، دچار اشکال و سختی در فکر کردن، استدلال، قضاوت و درک مفاهیم و موضوعات مختلف شوند.
- مشکلات احساسی: افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، ممکن است سختی بیشتری در کنترل احساسات خود تجربه کرده یا دچار افسردگی شوند.
- درد: احساس درد، بی‌حسی، یا سایر احساسات غیرمعمول، ممکن است در نواحی‌ای از بدن که در اثر سکته تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، ایجاد شود.
- تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود: افرادی که دچار سکته شده‌اند، ممکن است، نیاز به کمک بیشتری برای انجام فعالیت‌های معمول و کارهای روزانه داشته باشند.
از کجا بفهمیم سکته مغزی کردیم
هر اتفاق غیرعادی در بدن، عوارض و نشانه‌هایی دارد، در این بخش قصد داریم بررسی کنیم علایم سکته مغزی چیست؟
- معمولاً فرد در درک صحبت‌های دیگران و صحبت کردن دچار مشکل می‌شود.
- بی‌حسی و فلج ناگهانی که در صورت بازو یا پا و معمولاً یک طرف بدن، ایجاد می‌شود.
- در هنگام سکته ممکن است فرد دچار دوبینی یا ضعف بینایی یا تارشدن چشم شود.
- سردرد شدید و ناگهانی که با تهوع و کاهش سطح هوشیاری همراه باشد هم از نشانه‌های سکته است.
- فرد نمی‌تواند به درستی روی پای خود بایستد و تعادل خود را حفظ کند.
علائم سکته مغزی درخواب
معمولاً سکته مغزی در خواب علائم و حالاتی دارد که ممکن است یکی یا چند مورد از آنها در یک فرد مشاهده شود در ادامه علائم این اتفاق را در خواب، بررسی می‌کنیم.
بیدار شدن ناگهانی از خواب
فرد ممکن است به شکل ناگهانی از خواب بیدار شود و متوجه شود که دچار سردرد یا کاهش هوشیاری و کاهش توانایی حرکت شده است.
بی‌حسی در اعضای بدن
فرد ممکن است با بی‌حسی یا ضعف در صورت، بازو، دست یا پا از خواب بیدار شود و این در حالی است که ممکن است توانایی حرکت در یک سمت بدن نسبت به سمت مخالف آن، کاهش یافته باشد.
خروپف در خواب
خروپف ممکن است یکی از نشانه‌های سکته مغزی باشد؛ زیرا دلیل اصلی آن، مسدود یا تنگ‌شدن مجاری تنفسی فرد است و ممکن است شدت آن به حدی باشد که شما را از خواب بیدار کند.
تپش قلب
از دیگر نشانه‌های سکته مغزی در خواب، افزایش تپش قلب، ریتم تند نفس‌کشیدن و تعریق شبانه است.
پیشگیری از سکته و ایسکمی مغزی
می‌توان با انتخاب سبک زندگی سالم و در صورت نیاز، استفاده از برخی از داروها، از وقوع انواع سکته‌های مغزی تا حدودی پیشگیری کرد.
- کنترل فشار خون و درمان پرفشاری خون: می‌توان با تغییر سبک زندگی و در صورت نیاز استفاده از داروها، فشارخون بالا را درمان کرد یا از ابتلای به آن جلوگیری نمود. کنترل فشار خون، یکی از اصلی‌ترین راه‌ها در پیشگیری از وقوع سکته مغزی است.
- کاهش میزان کلسترول و چربی‌های اشباع در رژیم غذایی روزانه: کاهش مصرف کلسترول و چربی‌ها، مانند چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس، احتمال رسوب چربی در شریان‌ها و ایجاد پلاک آترواسکلروزی را کاهش می‌دهد. در صورتی که از طریق رژیم غذایی، نتوان به‌خوبی میزان کلسترول خون را کنترل کرد، ممکن است، استفاده از برخی از داروها، موردنیاز باشد.
- ترک مصرف تنباکو و دخانیات: مصرف سیگار و دخانیات، ریسک وقوع سکته را در خود شخص و اطرافیانش افزایش می‌دهد.
- کنترل دیابت: کنترل دیابت، با تغییر سبک زندگی و در صورت نیاز، مصرف دارو، به کاهش ریسک وقوع سکته مغزی کمک می‌کند.
- وزن سالم: افزایش وزن، باعث افزایش ریسک سایر بیماری‌ها و شرایط دخیل در وقوع سکته مغزی، مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و فشارخون می‌شود.
- رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات: رژیم غذایی حاوی مقادیر مناسب از میوه‌ها و سبزیجات، ریسک سکته مغزی را کاهش می‌دهد.
از دیگر روش‌های پیشگیری از وقوع سکته مغزی، می‌توان به ورزش منظم، کاهش مصرف الکل، درمان آپنه خواب و خودداری از مصرف داروهای اعتیادآور اشاره کرد.
در صورتی که فرد سابقه سکته ایسکمی گذرا را داشته باشد، ممکن است مصرف برخی از داروها برای کاهش ریسک وقوع سکته‌های بعدی در آینده نیاز باشد. از این داروها، می‌توان به داروهای ضد پلاکت و داروهای رقیق‌کننده خون اشاره کرد.
درمان سکته مغزی
درمان اورژانسی سکته مغزی، براساس اسکمیک با هموراژیک بودن آن متفاوت است.
درمان سکته ایسکمیک
برای درمان سکته مغزی ایسکمیک، باید جریان خون مغز در سریع‌ترین زمان ممکن بازیابی شود. برای رفع انسداد شریان می‌توان براساس شرایط بیمار از داروهای تزریقی یا روش‌های جراحی کمک گرفت.
درمان سکته هموراژیک
تمرکز اصلی در درمان سکته هموراژیک، کنترل خونریزی و برداشتن فشار اضافه از بافت مغز است. داروهای کاهنده فشار مغز، داروهای مقابله‌کننده با اثرات داروهای ضد انعقادی و در صورت نیاز جراحی از برنامه‌های درمانی مؤثر در سکته هموراژیک است.
فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی
بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، نیاز به فیزیوتراپی و برنامه‌های بازتوانی پیدا می‌کنند. براساس سن، میزان ناتوانی و وضعیت سلامت کلی، پزشک برنامه بازتوانی را برای بیمار می‌چیند. هدف از فیزیوتراپی، بازگرداندن توانایی بدن به سطح نرمال آن تا حد ممکن است.
داروهای مناسب برای سکته مغزی
برای درمان سکته مغزی، از داروهای گوناگونی استفاده می‌شود، این داروها از طریق روش‌های گوناگونی اثر خود را اعمال می‌کنند. از داروهای مؤثر در درمان سکته مغزی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضد انعقادها
- ضد پلاکت‌ها و داروهای فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی
- استاتین‌ها
- داروهای درمان پرفشاری خون
عوارض بعد از سکته مغزی خفیف
عوارض سکته مغزی خفیف معمولاً گذرا هستند و اگر درمان به سرعت صورت بگیرد، از بین می‌روند؛ البته احتمال دارد در هر فرد با دیگری متفاوت باشد. در ادامه مهمترین عوارض خفیف این عارضه را نام می‌بریم.
- احساس گزگز یا بی‌حسی در دست و پا
- از کارافتادن یا کاهش توانایی حرکت دست یا پا
- کاهش یا از بین رفتن توانایی راه رفتن
- مشکل در بینایی
- مشکل یا ناتوانی در ادای کلمات و جملات
- مشکل در بلعیدن غذا
سکته مغزی برای بار دوم
اگر سکته مغزی بار اول دست کم گرفته شود و درمان‌های لازم برای آن انجام نشود، احتمال بروز آن برای بار دوم بسیار زیاد است. در ادامه لازم است در صورت ابتلا به فشار خون، غلظت خون و چربی خون، آن را کنترل کنیم، تحرک کافی داشته باشیم، رژیم غذایی مناسب را رعایت کنیم و از چاق‌شدن بپرهیزیم، تا حد امکان فشارهای روانی، استرس و اضطراب را از زندگی دور کنیم، در مصرف داروها با پزشک مشورت و از سیگار و الکل بپرهیزیم.
جمع‌بندی
در این مقاله از دلایل سکته مغزی صحبت کردیم. عارضه‌ای که که هر فرد در جامعه با هر سنی ممکن است به آن دچار شود. از این روی لازم است علائم آن را بدانیم و به سرعت نسبت به درمان آن اقدام کنیم. برای جلوگیری از بروز دوباره این عارضه، حتماً توصیه‌های پزشک را مورد توجه قرار دهیم و به کوچکترین علائم بروز آن توجه ویژه نشان دهیم.
