تزریق زانو بخش مهمی از روش‌های درمان مشکلات مفصلی زانو را تشکیل می‌دهد. تزریق به مفصل زانو علاوه بر جنبه درمانی، جنبه تشخیصی نیز دارد و برای دستیابی به یک تشخیص درست به پزشکان کمک می‌کند. در ادامه این مقاله از سایت دکتر کربلایی با انواع انواع مختلف تزریق داخل مفصلی و روش انجام آن، همچنین مزایا و معایب این روش درمانی آشنا می‌شویم. امیدواریم مطالعه این مقاله باعث شود که در انتخاب شیوه‌ی درمان مشکلات مفصلی خود اطمینان بیشتری داشته باشید.
تزریق داخل مفصلی زانو چیست؟
تزریق داخل مفصلی به روشی می‌گویند که داروهایی برای کاهش التهاب، تورم و درد مستقیما به داخل مفصل تزریق شوند. اما تزریق داخل مفصلی زانو چیست؟ از آنجایی که این روش درمانی در اکثر مفاصل بدن انجام می‌شود، مفصل زانو نیز یکی از آن‌هاست. هنگامی که سایر روش‌های درمانی مانند استراحت، فیزیوتراپی، تمرین درمانی، استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و درمان‌های خانگی نتوانند درد و التهاب بیمار را کاهش دهند، ممکن است پزشک تزریق داخل مفصل زانو را تجویز کند.
تزریق معمولاً در مطب و توسط پزشک ارتوپد یا رادیولوژیست انجام می‌شود، انجام آن چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و در اکثر موارد نیازی به آمادگی قبلی ندارد. بهتر است قبل از شروع فرآیند تزریق در مورد سابقه پزشکی قبلی خود و داروهایی که مصرف می‌کنید، با پزشک صحبت کنید. برای تزریق داخل مفصل زانو بسته به شرایط بیمار معمولا از کورتیکواستروئیدها، اسید هیالورونیک و آسپیراسیون مایع استفاده می‌شود.
کاربرد تزریق داخل مفصل زانو عمدتاً برای کاهش دردهای ناشی از آرتروز است، اما می‌توانند در سایر شرایط التهابی مانند روماتیسم مفصلی نیز استفاده شوند. این روش به‌طور کلی در بیمارانی استفاده می‌شود که علائم خفیف داشته و نیاز به انجام جراحی ندارند. همچنین در مواردی که پزشکان تلاش می‌کنند، انجام جراحی جایگزینی مفصل را به تاخیر بیندازند، تزریق داخل مفصل مدنظر قرار می‌گیرد. علاوه بر این برای بیمارانی که شرایط بالینی مناسب جراحی را ندارند، نیز مفید است.
داروها معمولا به 24-48 ساعت زمان نیاز دارند تا اثر کنند. در یک یا دو روز اول پس از تزریق، با شروع کار داروها ممکن است درد کمی افزایش یابد ولی پس از آن به تدریج کاهش می‌یابد. اثرات دارو می‌تواند از یک هفته تا 6 ماه ادامه داشته باشد. در هر صورت این روش یک درمان موقتی است و نمی‌تواند بیماری‌هایی مانند آرتروز و روماتیسم مفصلی را به‌طور کامل درمان کند، فقط علائم بیماری را در مدت محدودی کاهش می‌دهد. در صورت نیاز می‌توانید تزریق را سه بار در سال تکرار کنید ولی بیشتر از آن ممکن است عوارض جانبی برای بدن به همراه داشته باشد.
معرفی انواع تزریقات داخل مفصل زانو
انواع تزریق داخل مفصل زانو برای درمان مشکلات مفصل زانو مانند آرتروز مختلف است. متخصصان با توجه به شرایط بیمار یکی از آن‌ها را توصیه می‌کنند:
کورتیکواستروئید یا کورتون
کورتیکواستروئیدها داروهای ضدالتهابی هستند و با تزریق به داخل مفصل می‌توانند التهاب بافت سینوویال را کاهش دهند، به همین ترتیب با کاهش التهاب درد نیز کاهش می‌یابد. کورتون‌ها شبیه کورتیزول هستند و دقیقا اثرات مشابهی بر بدن می‌گذارند. کورتیزول هورمونی است که بدن به‌طور طبیعی از غده‌ی فوق کلیه ترشح می‌کند. کورتیکواستروئیدها به داخل مفصل یا با احتیاط اطراف برخی از تاندون‌ها تزریق می‌شوند و معمولاً با نوعی بی‌حس کننده موضعی مانند لیدوکائین برای کاهش درد ناشی از تزریق ترکیب می‌شوند.
اسید هیالورونیک (مکمل‌های چسبناک)
اسید هیالورونیک یک ماده طبیعی است که در مایعات سینوویال یافت می‌شود و مفاصل را روان می‌کند. هنگام بروز آرتروز زانو، این ماده می‌تواند به سرعت تجزیه شود و منجر به بدتر شدن وضعیت شود. تزریق اسید هیالورونیک داخل مفصل برای افزایش روانکاری، کاهش درد و بهبود دامنه حرکتی در مفصل تجویز می‌شود.
آسپیراسیون مایع (آرتروسنتز)
به طور معمول چند سی‌سی مایع سینوویال در مفصل وجود دارد که با کاهش اصطکاک حرکت مفصل در دامنه حرکتی را روان می‌کند. اما هنگام ابتلا به بیماری‌های التهابی مانند آرتروز ممکن است این مایع در مفصل زانو جمع شود. آرتروسنتز مایع اضافی را از زانو خارج می‌کند و باعث می‌شود، درد و تورم فورا تسکین یابد. اگر پزشک مشکوک به عفونت مفصلی باشد، تخلیه‌ی مایع مفصلی نیز مهم است. در این روش نمونه‌ای از مایع مفصل شما گرفته‌شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
تزریق داخل مفصل زانو چگونه صورت می‌گیرد؟
بهترین روش برای انجام تزریق زانو، انتخاب مسیری است که کمترین انسداد و حداکثر دسترسی به حفره سینوویال را داشته باشد و شامل روش‌های فوق جانبی، فوق میانی، قدامی جانبی و قدامی میانی است. انجام رادیولوژی برای ارزیابی بهتر آناتومی استخوانی مفصل زانو توصیه می‌شود. سپس محل تزریق را می‌توان با توجه به آناتومی استخوانی بیمار انتخاب کرد:
روش فوق جانبی
برای رویکرد فوق جانبی، بیمار به پشت دراز می‌کشد و زانو تقریباً به طور کامل کشیده شده، یک بالشت نازک برای راحتی بیشتر در زیر زانو قرار می‌گیرد. انگشت شست پزشک برای تکان‌دادن آرام و سپس تثبیت کشکک استفاده می‌شود در همین زمان سرنگ در زیر سطح فوق جانبی کشکک وارد می‌شود، به سمت مرکز کشکک می‌رود، سپس کمی به سمت عقب و پایین به داخل مفصل زانو هدایت می‌شود.
روش فوق میانی یا سوپرمدیال
در روش فوق میانی مجددا بیمار به پشت دراز می‌کشد و زانو تقریباً به طور کامل کشیده می‌شود، یک بالشت نازک در زیر زانو برای راحتی بیمار قرار می‌گیرد. پزشک با استفاده از انگشت شست خود ابتدا کشکک را به آرامی تکان می‌دهد و سپس آن را تثبیت می‌کند. در همین زمان این بار سرنگ از زیر سطح فوق داخلی کشکک وارد می‌شود، سپس به سمت مرکز کشکک می‌رود. درنهایت کمی به سمت عقب و به سمت پایین به داخل مفصل زانو هدایت می‌شود.
روش قدامی جانبی و قدامی میانی
برای رویکردهای قدامی جانبی و قدامی میانی، بیمار می‌تواند با زانو خم‌شده 90 درجه بنشیند یا دراز بکشد. سوزن استریل در طرفین تاندون کشکک برای روش قدامی جانبی و برای روش قدامی میانی در وسط تاندون وارد می‌شود. تقریباً یک سانتی‌متر بالاتر از سطح تیبیا و با زاویه‌ی 15 تا 45 درجه از خط وسط عمودی سطح قدامی زانو به سمت فضای داخل مفصلی هدایت می‌شود.
کاربرد تزریق داخل مفصل زانو برای درمان آرتروز
آرتروز زانو زمانی بروز می‌کند که غضروف در زانوی شما تخریب شده و در نهایت منجر به آسیب استخوان و مفاصل شود. به طور طبیعی روند تخریب غضروف و ترمیم آن در بدن همواره انجام می‌شود. اما با افزایش سن سرعت تخریب غضروف مفصلی از سرعت ترمیم آن بیشتر می‌شود، در این شرایط بیماری‌هایی مانند آرتروز و سایر بیماری‌های التهابی مفصل بروز می‌یابند.
در این شرایط انجام فعالیت‌های روزانه می‌توانند باعث ایجاد درد شوند. تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی جدید برای کاهش وزن و درمان‌های دیگر مانند فیزیوتراپی یا داروهای مسکن و ضد‌التهاب بدون نسخه می‌توانند به تسکین علائم خفیف کمک کنند. مسکن‌های خوراکی مانند استامینوفن نیز به طور کلی اولین دارویی است که استفاده می‌شود. این دارو نسبت به دوزهای کامل خوراکی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مؤثرتر است و اثرات جانبی کمتری دارد.
با این حال، با گذشت زمان، ممکن است اثربخشی آن‌ها از بین برود و پزشک در این شرایط داروهای قوی‌تری از جمله تزریق استروئید را تجویز می‌کند. تزریق‌‌های داخل مفصلی می‌توانند در تسکین درد و کاهش التهاب، احتمالاً برای چندین ماه یا بیشتر، موثر باشند. همچنین برای بیمارانی که منع مصرف داروهای ضدالتهابی یا ضد درد دارند، نیز از تزریق داخل مفصلی به عنوان جایگزین استفاده می‌شود.
فرآیند انجام تزریق داخل مفصل زانو
فرآیند تزریق داخل مفصل زانو به صورت زیر است:
معمولاً می‌توانید تزریق زانو را در مطب پزشک انجام دهید. این کار فقط چند دقیقه طول می‌کشد. شما در طول انجام تزریق می‌نشینید و پزشک زانوی شما را در موقعیت مناسب قرار می‌دهد یا باید به پشت دراز بکشید و زانو را صاف کنید یا به صورت عمودی بنشینید و زانو را خم کنید. این مورد به روش ترجیحی پزشک برای وارد‌کردن سرنگ در کپسول زانو بستگی دارد.
زانو با الکل ضد‌عفونی می‌شود و پزشک از بیمار می‌خواهد که عضلات پا را شل کند. رعایت این نکته احتمال موفقیت تزریق را افزایش می‌دهد و همچنین ممکن است باعث کاهش درد هنگام تزریق شود.
اگر مفصل زانو در اثر تجمع مایع اضافی متورم شده باشد، پزشک این مایع را با سوزن و سرنگ آسپیره می‌کند، یعنی بیرون می‌کشد. برای آسپیره‌کردن پزشک یک سوزن متصل به سرنگ را به مفصل زانو وارد می‌کند. سپس، مایع را به داخل سرنگ می‌کشد و سوزن را خارج می‌کند. پس از برداشتن مایع، می‌تواند از همان محل سوراخ برای تزریق دارو به مفصل استفاده کند.
این تزریق تنها زمانی مؤثر است که داروها مانند کورتون یا اسید هیالورونیک مستقیماً به مفصل زانو و نه بافت‌های اطراف آن وارد شود. برای افزایش دقت، برخی پزشکان ترجیح می‌دهند در حین تزریق از سونوگرافی استفاده کنند. یک تکنسین به آرامی مبدل دستگاه اولتراسوند را روی پوست پوشیده از ژل فشار می‌دهد. سپس تصویری از فضای داخل مفصل بر روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می‌شود تا پزشک آن را ببیند.
درنهایت با استفاده از یک سرنگ استریل، پزشک داروی مورد‌نظر را به زانو تزریق می‌کند و در پایان کار ناحیه تزریق تمیز و بانداژ می‌شود و احتمالا پزشک از به بیمار می‌خواهد که زانویش را چند بار صاف و خم کند تا به پخش‌شدن مواد در سراسر مفصل زانو منجر شود.
مزایای تزریق داخل مفصل زانو
همان‌طور که گفتیم تزریق داخل مفصل زانو یک درمان قطعی نیست، اما مزایای متعددی دارد که باعث می‌شود پزشکان آن را به بعضی بیماران توصیه کنند. مزایای تزریق داخل مفصل زانو شامل موارد زیر می‌شود:
- تزریق کورتیکواستروئید باعث تسکین فوری درد و التهاب می‌شود.
- تسکین علائمی مانند درد و التهاب حداقل چندین ماه دوام دارد.
- در برخی موارد، علائم ممکن است پس از یک بار تزریق برای همیشه ناپدید شوند.
- انجام تزریق تا سه بار در سال مشکلی به همراه ندارد
- تزریق داخل مفصل زانو خطر بروز عوارض جانبی داروهای ضدالتهابی خوراکی مانند ناپروکسن را کاهش می‌دهد.
- تزریق داخل زانو می‌تواند با کاهش درد، انجام یک برنامه فیزیوتراپی را ممکن کند. ترکیب این روش و فیزیوتراپی در بهبود علائم تاثیر بیشتری دارد.
عوارض تزریق داخل مفصل زانو
تزریق مفصلی زانو با وجود همه مزایایی که دارد، اما خالی از اشکال نیست. توجه داشته باشید که این عوارض بسیار نادر و معدود هستند و انجام تزریق به عنوان یک روش ایمن و کم تهاجم شناخته می‌شود. با این وجود عوارض تزریق مفصلی زانو شامل موارد زیر است:
- تزریق داخل مفصلی زانو یک راه‌حل کوتاه‌مدت است.
- اگر آرتروز شدید باشد، ممکن است انجام تزریق به سادگی مؤثر نباشند و برخی افراد بهبود علائم را تجربه نمی‌کنند.
- پارگی تاندون، آتروفی یا نکروز عصب از عوارض شایع ناشی از تزریق مفصل است که همه آن‌ها از اثرات جانبی استروئید هستند.
- سایر عوارض بسیار نادر مانند آتروفی پوست، ویتیلیگو و کلسیفیکاسیون دیستروفیک در اطراف کپسول مفصلی نیز ممکن است، رخ دهد.
- یکی دیگر از عوارض غیرعفونی تزریق مفاصل، مسمومیت استروئیدی است که به صورت پوکی استخوان، بی‌نظمی قاعدگی، اکیموز یا تشدید آب مروارید ظاهر می‌شود.
- سایر اثرات متابولیکی استروئیدها شامل سرکوب محور هیپوتالاموس-هیپوفیز و افزایش سطح گلوکز خون است. از میان عوارض فوق، اختلال در کنترل گلوکز خون به ویژه در بیماران دیابتی بیشترین اهمیت را دارد و باید سطح قند را برای حدود دو روز به دقت کنترل کرد.
- یک عارضه نادر اما از نظر بالینی قابل توجه دیگر، بروز استئونکروز یا سیاه‌شدن سر استخوان ران است که در موارد بسیار معدودی رخ می‌دهد.
- خطر بروز عفونت داخل مفصل پس از انجام تزریق وجود دارد، ولی این احتمال بسیار کم است و فقط در موارد نادری اتفاق می‌افتد. با رعایت مسائل بهداشتی و استریل و ضد‌عفونی کردن تجهیزات و محیط می‌توان احتمال بروز عفونت را کاهش داد.
جمع‌بندی
تزریق داخل مفصلی زانو یکی از روش‌های درمان مشکلات مفصل زانو است. این روش درمان قطعی شرایطی مانند آرتروز نیست و فقط باعث بهبود علائم در یک مدت زمان مشخص می‌شود. این روش توسط پزشک ارتوپد یا رادیولوژیست‌ها و معمولا در مطب انجام می‌شود. با توجه به شرایط بیمار معمولا از کورتیکواستروئیدها، اسید هیالورونیک و آسپرسیون مایع استفاده می‌شود. روش‌های مختلفی برای انجام تزریق وجود دارد و شامل روش‌های فوق جانبی، فوق میانی، قدامی جانبی و قدامی میانی است.
