احساس گناه چیست و چگونه ایجاد می شود؟

حتی شاید خودمان هم ندانیم اما همه ما در زندگی با احساس گناه مواجه شده‌ایم. این حس هرچند ما را آزرده می‌کند ولی اگر ارتباط درستی با آن برقرار کنیم می‌تواند تأثیرات مثبتی در زندگی شخصی و اجتماعی ما داشته باشد. احساس گناه هم مثل هر احساس دیگری بخشی از واقعیت زندگی ما است که می‌تواند تأثیرات مثبتی بر زندگی ما داشته باشد یا تأثیراتی منفی برجای بگذارد. همه چیز بستگی به ارتباطی دارد که با این احساس خود برقرار می‌کنیم.

در این مقاله از سایت کلینیک دکتر علی کربلایی می‌خواهیم بدانیم احساس گناه چیست. علاوه بر پاسخ این سؤال به بررسی انواع احساس گناه، علل بروز آن و در آخر راه‌های درمان و غلبه بر این حس می‌پردازیم. اگر شما هم می‌خواهید با این احساس آشنا شده و بدانید چگونه باید با آن روبرو شوید، این مقاله به شما کمک می‌کند.

احساس گناه چیست؟

قبل از هرگونه بحثی بهتر است ابتدا بدانیم اصلاً احساس گناه چیست؟ احساس گناه، حسی آزاردهنده است که مانند شرم، خجالت یا غرور به ‌عنوان یک احساس خودآگاه توصیف شده است. به دلیل بروز احساس گناه افراد خودشان را سرزنش می‌کنند‌. معمولاً افراد مختلف به دلایل گوناگونی احساس گناه دارند، مثلاً به‌ خاطر اعمالی که مرتکب شده‌اند یا فکر می‌کنند که مرتکب شده‌اند، یا به دلیل انجام ‌ندادن کاری که باید انجام می‌دادند. همچنین برخی افراد به ‌خاطر کارهایی که نباید انجام می‌دادند، دچار احساس گناه می‌شوند. علاوه بر این‌ها دسته‌ای از افراد هم به دلیل داشتن افکاری که معتقدند از نظر اخلاقی اشتباه هستند، درگیر این حس می‌شوند.

در بعضی موارد احساس گناه طبیعی است. مثلاً وقتی که فردی به دیگران آسیب می‌رساند، احساس گناه یک واکنش کاملاً طبیعی است. این احساس یک اتفاق درونی است ولی می‌تواند با جامعه هم در ارتباط باشد. به نظر می‌رسد احساس گناه نقش مهمی را در تنظیم روابط بین فردی به عهده دارد. برای مثال افراد را تشویق می‌کند روابط ارزشمند خود را ترمیم کنند و از انجام اقداماتی که برای رابطه آن‌ها آسیب‌زا است، خودداری کنند.

هرچند احساس گناه آزاردهنده است، ولی می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای عذرخواهی، تصحیح، جبران اشتباه و رفتار مسئولانه ایجاد کند. از آنجا که انجام این کار به حفظ پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از آسیب رساندن به دیگران کمک می‌کند، می‌توان گفت احساس گناه کارکردهای مثبتی دارد. ولی زمانی که احساس گناه بیش از حد باشد و فرد در همه موقعیت‌ها خودش را سرزنش کند، اگر این وضعیت درمان نشود منجر به اضطراب، وسواس و افسردگی می‌شود.

بیشتر بخوانید: درمان وسواس بدون دارو

علل ایجاد احساس گناه

تا این‌جا متوجه شدیم احساس گناه چیست. اما حالا لازم است بدانیم چه دلایلی باعث بروز احساس گناه می‌شوند. به طور کلی عوامل مختلفی در ایجاد این احساس نقش دارند. برخی از این موارد را در ادامه بررسی می‌کنیم:

اضطراب: اگر اضطراب زیادی دارید، احتمالاً اقدامات خود را به گونه‌ای منفی ارزیابی می‌کنید و خود این روند باعث می‌شود شما احساس گناه داشته باشید.

تجربیات دوران کودکی: کودکانی که والدین کمال‌گرا، سرزنشگر یا سخت‌گیر دارند، دائم احساس می‌کنند کار اشتباهی انجام داده‌اند، چیزی برای پنهان‌ کردن دارند یا مسئول اشتباهات هستند. این افراد در بزرگسالی ممکن است با احساس گناه طولانی‌ مدت روبرو شوند.

افسردگی: یکی از مهمترین علائم افسردگی، احساس گناه است. البته نباید به همین یک علامت برای تشخیص افسردگی اکتفا کنید. لازم است جهت تشخیص درست به روانپزشک مراجعه کرده تا طی جلسات مصاحبه تمامی موارد مورد بررسی قرار گیرد.

فرهنگ: اگر کارهایی که انجام می‌دهید با هنجارهای فرهنگی که با آن‌ها بزرگ شده‌اید، مغایرت داشته باشد، ممکن است احساس گناه کنید. حتی اگر دیگر آن هنجارها را باور نداشته باشید یا از آن‌ها حمایت نکنید.

مذهب: برخی از سنت‌های دینی از احساس گناه به ‌عنوان راهی برای نشان دادن این که شخص اشتباهی مرتکب شده، استفاده می‌کنند. افراد وقتی کار یا فکری مغایر با آموزه‌های دینی داشته باشند، احساس گناه می‌کنند و خود را مستحق عذاب و سرزنش می‌دانند.

فشار‌های اجتماعی: اگر احساس کنید دیگران شما را به ‌خاطر کارهایی که انجام داده‌اید قضاوت می‌کنند، ممکن است با احساس گناه و پشیمانی مواجه شوید.

مطالب دیگر کلینیک دکتر کربلایی: راه های درمان زود انزالی

انواع حس گناه

پس از بررسی علل ایجاد احساس گناه، بهتر است ببینیم انواع احساس گناه چیست. گاهی احساس گناه می‌تواند در برابر احساسات منفی و ناراحت‌کننده از فرد محافظت کند اما اگر احساس گناه بیش از حد باشد، باعث بروز اختلالات روانی مثل افسردگی می‌شود. به همین دلیل گروهی از محققان روانشناسی معتقد هستند که بهتر است احساس گناه به دو دسته تقسیم شود:

1. احساس گناه ناسازگار: این نوع احساس گناه اغلب بر زندگی تأثیر منفی می‌گذارد. این احساس ممکن است شامل احساس گناه مزمن، احساس گناه مربوط به شرم و سایر گناهانی باشد که منجر به ناراحتی روحی و روانی می‌شود.

2. احساس گناه سازگار یا طرفدار اجتماع: این نوع احساس گناه مفید است، زیرا باعث می‌شود فرد از اشتباهات خود مطلع باشد؛ سپس برای جبران آن‌ها و ترمیم روابط خود تلاش کند.

به غیر از دسته‌بندی بالا، در دیدگاه دیگری سه نوع احساس گناه وجود دارد:

1. گناه واکنشی: احساس گناه واکنشی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد برخلاف باورها و عقایدش و استانداردهای جامعه عمل کرده باشد.

2. گناه پیش‌بینی‌کننده: این احساس گناه در نتیجه تفکر درباره اقدامی برخلاف معیارهای اخلاقی شخصی یا معیارهای جامعه اتفاق می‌افتد. به خاطر وجود این نوع احساس گناه، ممکن است شخصی تصمیم بگیرد اقدام خاصی را انجام ندهد، زیرا می‌داند اشتباه است یا معتقد است احتمالاً به دیگران صدمه می‌زند.

3. گناه وجودی: این نوع احساس گناه پیچیده‌تر است. احساس گناه وجودی می‌تواند ناشی از احساسات فرد نسبت به بی‌عدالتی عمومی یا ناعادلانه بودن جهان هستی، باشد. همچنین می‌تواند احساس شخص را نسبت به تأثیر منفی که ممکن است در زندگی دیگران داشته باشد، توصیف کند. یک نوع گناه وجودی به ‌عنوان احساس گناه بازمانده شناخته می‌شود. این نوع احساس گناه زمانی ظاهر می‌شود که شخصی از تصادف یا بلایی که دیگران در آن آسیب می‌بینند، جان سالم به در ببرد یا زمانی که دیگران دچار بدبختی می‌شوند، اما شما آن را تجربه نمی‌کنید.

راهکارهای رهایی و غلبه بر احساس گناه

حالا که متوجه شدیم علت و انواع احساس گناه چیست، لازم است بدانیم چگونه می‌توان بر آن غلبه کرد. به‌ منظور حفظ سلامت روانی و کیفیت زندگی درخواست کمک بسیار مهم است. اگر احساس گناهی را تجربه می‌کنید که در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‌کند، با یک متخصص بهداشت روان صحبت کنید. گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که ممکن است به شما در کنار آمدن با احساس گناه کمک کند. در ادامه تعدادی از این گزینه‌ها را بررسی می‌کنیم:

دارودرمانی: پزشک شما ممکن است داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب را برای کمک به شما در کنار آمدن با علائم ناشی از احساس گناه تجویز کند. همچنین پزشک ممکن است روان درمانی را توصیه کند.

روان‌درمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از روش‌های درمانی است. به این صورت که شما یاد می‌گیرید افکار منفی که منجر به احساس گناه می‌شوند را تشخیص بدهید. سپس قادرید این افکار منفی را با افکار مثبت‌، جایگزین کنید. درمان شناختی-رفتاری همچنین می‌تواند به شما در درک بهتر احساسات و نگرش‌هایتان کمک کند. در نتیجه وقتی اتفاقی می‌افتد که منجر به احساس گناه می‌شود، شما برای مقابله با آن در لحظه مجهز خواهید بود و از برخی تحریف‌های شناختی که در ایجاد گناه نقش دارند، جلوگیری می‌کنید.

مقابله: اگر سعی می‌کنید با احساس گناه مداوم خود کنار بیایید، مواردی وجود دارد که می‌توانید با مدیریت آن‌ها، تحمل این احساسات دشوار را آسان‌تر کنید. برخی از استراتژی‌هایی را که ممکن است به شما در مقابله با احساس گناه کمک کند، مرور می‌کنیم:

وضعیت را تغییر دهید: اگر فکر می‌کنید فقط بر افکار منفی تمرکز کرده‌اید، راه‌هایی را در نظر بگیرید که در مورد موقعیت متفاوت فکر کنید. آیا عوامل دیگری نیز نقش داشتند؟ در آینده چه کارهای متفاوتی می‌توانید انجام دهید؟ یافتن راهی برای تغییر تمرکز از افکار منفی به افکار واقع‌بینانه و مثبت، به شما کمک می‌کند از احساسات خود سرزنشگر عبور کنید.

خودتان را ببخشید: یادگیری نحوه بخشیدن خود می‌تواند ابزار مهمی برای رهایی از گناه باشد. بخشیدن خود به این معنا نیست که اگر اشتباهی مرتکب شده‌اید یا به کسی صدمه زده‌اید، خودتان را بی‌تقصیر بدانید. در عوض، مسئولیت‌پذیری است، یعنی به خودتان برای ابراز پشیمانی، جبران، سپس یافتن راهی برای ادامه دادن فرصت دوباره بدهید.

با فردی امن صحبت کنید: گاهی اوقات به اشتراک گذاشتن احساسات خود با یک دوست نزدیک مفید است. حمایت اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در مقابله با احساسات دشوار داشته باشد، بنابراین حفظ روابط با دوستان و عزیزان را فراموش نکنید. اگر برای گفتگو با عزیزان خود در مورد احساس گناه مشکل دارید یا آن‌ها حمایتی که شما نیاز دارید را ارائه نمی‌دهند، مشورت درباره‌ی احساسات خود با یک دکتر روانشناس خوب نیز می‌تواند مفید باشد. 

درمان احساس گناه در کلینیک دکتر کربلایی

در این مقاله سعی کردیم تا شما را با پاسخ پرسش احساس گناه چیست، آشنا کنیم. گفتیم که احساس گناه لزوماً یک احساس ناسالم نیست. این احساس می‌تواند به شما کمک کند تا چیزهایی را که می‌خواهید تغییر دهید، شناسایی کنید. سپس راه‌هایی را برای اصلاح روابطی که به آن‌ها آسیب زده‌اید، بیابید. هنگامی که این احساسات دائمی می‌شوند، مهم است که از متخصصان کمک بخواهید. اگر علائم گناه بیش از حد را تجربه می‌کنید، حتماً با یک متخصص بهداشت روان صحبت کنید.

در این ارتباط می‌توانید از خدمات کلینیک دکتر کربلایی بهره‌مند شوید. بعد از جلسه با پزشک متخصص مممکن است بنا بر صلاحدید پزشک جهت درمان از روش‌های درمان دارویی یا غیردارویی استفاده شود. روش‌های غیردارویی شامل روان‌درمانی و استفاده از دستگاه‌های جدید درمانی مانند دستگاه آر تی ام اس (rTMS) و‌ تی دی سی (tDCS) است. دستگاه‌ آر تی ام اس مورد استفاده در این مرکز، دارای تاییدیه FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) برای درمان افسردگی است و برای افرادی که تمایل به مصرف دارو ندارند گزینه مناسبی به شمار می‌رود.