طبق آمار ۲۰ درصد خانم‌ها (۱ نفر از هر ۵ نفر) در دوران بارداری یا پس از زایمان با مشکلات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که افسردگی و اضطراب شایع‌ترین آن هستند. بارداری یک فرایند طبیعی و حساس است که تأثیرات زیادی بر روحیه و سلامت روانی زنان دارد و برخی اختلالات روانی در این دوران، متداول هستند.
در این مقاله قصد داریم تا به بررسی بیماری‌های روانی در بارداری بپردازیم و تأثیرات این بیماری‌ها بر سلامت روانی و فیزیکی مادر و جنین را مورد بررسی قرار دهیم. علائم این بیماری‌ها به طور کامل توضیح داده شده است و همچنین، راهکارها و روش‌های مؤثر در مدیریت و پیشگیری از این اختلالات روانی در بارداری موردبحث قرار می‌گیرد.
بیماری های روانی در بارداری
بارداری اغلب اوقات بسیار شاد و هیجان‌انگیز است. اما هر زنی ممکن است این احساس را نداشته باشد و در مورد وضعیت جدید خود احساسات مختلط یا حتی منفی داشته باشد. ممکن است کنارآمدن با تغییرات و ابهاماتی که حاملگی به همراه دارد، برای او دشوارتر از دیگر زنان باشد. بسیاری از چیزها می‌توانند بر احساس او در بارداری تأثیر بگذارند، از جمله علائم فیزیکی (به‌عنوان‌مثال تهوع صبحگاهی)، حمایتی که دارد (یا ندارد)!
فراموش نشود که مشاوره بارداری از جمله کارهای ضروری هر خانم پیش از حاملگی است.
بیماری‌های روانی در دوران بارداری می‌توانند منجر به مشکلات متعددی شوند از جمله افزایش ریسک مشکلات زایمان، ایجاد تأثیرات نامطلوب بر رشد و توسعه نوروبیولوژیکی جنین و... ؛ اهمیت حفظ سلامت روان در این دوره به‌اندازه اهمیت حفظ سلامت فیزیکی است، زیرا مسائل و مشکلاتی که در دوران بزرگسالی بروز می‌کنند، می‌تواند ناشی از شرایط نامساعد دوران جنینی و کودکی باشد. صدماتی که به جنین در دوران بارداری وارد می‌شود، ممکن است زمینه‌ساز اختلالات روانی و جسمی در سال‌های بعدی زندگی فرد شود. پس‌نیاز است که علاوه بر حفظ و ارتقای سلامت جسمی مادر و جنین به‌سلامت روان هم در این دوره توجه شود که متأسفانه این‌گونه نبوده است.
غربالگری بیماری روانی در بارداری
غربالگری بیماری‌های روانی در بارداری یکی از مراحل مهم در مراقبت‌های بهداشتی زنان باردار است. هدف اصلی این غربالگری، تشخیص و مدیریت به‌موقع اختلالاتی است که می‌توانند تأثیرات جدی بر سلامت روانی و فیزیکی مادر و جنین داشته باشند. در این مرحله، پزشکان و متخصصان بهداشت روان تاریخچه روانی و سابقه خانوادگی زن باردار را مورد بررسی قرار می‌دهند تا هر گونه نشانه‌ای از بیماری‌های روانی شناخته شود. سپس، از ابزارها و پرسش‌نامه‌های معتبر، مصاحبه‌های روان‌شناختی و در صورت لزوم، ارجاع به متخصصین روان‌پزشکی برای ارزیابی وضعیت روانی زنان باردار استفاده می‌کنند.
این غربالگری اهمیت زیادی دارد؛ زیرا تشخیص زودرس و مدیریت صحیح این اختلالات بارداری می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی در طول دوران بارداری و حتی پس از آن کمک کند. افزون بر این، ارائه حمایت‌های روانی و مشاوره به زنان مبتلا به بیماری‌های روانی در این دوره می‌تواند به بهبود سلامت روانی مادر و جنین کمک شایانی بکند.
انواع ترس مادران حین بارداری
همین ابتدای مطلب می‌گوییم که ترس‌ها و اضطراب‌ها در دوران بارداری امری طبیعی و شایع هستند؛ زنان اغلب نگران این هستند که چگونه با بارداری یا بچه‌دارشدن کنار بیایند. طبیعی است که گاهی اوقات احساس استرس یا اضطراب هم دارند. تغییرات نقش، تغییرات در روابط، اینکه آیا پدر و مادر خوبی خواهند بود، مشکلات جسمی و عوارض بارداری، ترس از زایمان، عدم حمایت و تنها ماندن معمولاً نگرانی‌هایی هستند که در اکثر خانم‌های باردار رایج است.
ترس از درد زایمان
این ترس بسیار شایع بوده و ممکن است ناشی از تجربیات ناخوشایند یا شنیدن داستان‌های منفی باشد، مخصوصاً با آن چیزهایی که در فیلم‌ها و کتاب‌ها در مورد دردهای شدید زایمان نشان داده شده است. این نوع ترس معمولاً به دلیل نامفهوم بودن شدت و مدت‌زمان دردهای زایمان و اطلاعات محدودی که زنان در مورد فرایند زایمان دارند، پیش می‌آید. حتی برخی زنان به دلیل این ترس، ترجیح می‌دهند که به‌جای زایمان طبیعی، عمل سزارین را برگزینند تا شاید مقداری از دردهای زایمانشان کاسته شود.
ترس از مرگ
این ترس ممکن است یکی از انواع ترس‌های شایعی باشد که مادران حین دوران بارداری ممکن است با آن مواجه شوند. زنان ممکن است از عواملی مانند ترس ازدست‌دادن نوزاد یا سالم نبودن نوزاد و مشکلات جنینی، عفونت‌ها یا حتی مشکلات پزشکی خود، نگران شوند و ترس از این را داشته باشند که در طول زایمان ممکن است خطر مرگ چه برای خودشان و چه برای جنین وجود داشته باشد.
ترس از پیامدهای اقتصادی بارداری
این نوع ترس و نگرانی ممکن است زمانی افزایش یابد که خانواده‌ها با چالش‌های مالی برخورد می‌کنند. هزینه‌های پزشکی، مراقبت‌های بارداری، هزینه‌زایمان، هزینه‌های تهیه لوازم و مراقبت‌های بهداشتی از نوزاد و کاهش درآمد خانواده همگی می‌توانند بر روی روان و روابط خانوادگی تأثیر بگذارند. تغییرات مالی در دوران بارداری ممکن است این ترس را تشدید کند.
ترس از بی‌کفایتی در اجرای وظیفه مادری
ترس از بی‌کفایتی در اجرای وظیفه مادری یکی از احساسات طبیعی در مادران است. برخی از زنان با ترس از این مواجه هستند که نکند مادر خوبی نباشم و نتوانم به‌اندازه کافی از بچه‌ام مراقبت کنم. این نگرانی ممکن است در ابتدای دوره مادری به‌خصوص برای والدین تازه‌کار شدیدتر باشد، اینکه آیا آنها پدر و مادر خوبی خواهند بود؟
ترس از فقدان استقلال
این ترس معمولاً ناشی از تغییرات گسترده در زندگی فردی و اجتماعی مادر است. ورود به نقش مادری، مسئولیت‌ها و وظایف جدیدی را به دنبال دارد که تغییر در زمینه‌های شغلی، اجتماعی و حتی در زندگی روزمره ممکن است این احساس را تشدید کند. مادران ممکن است نگران شوند که باتوجه‌به مسئولیت‌های مادری، نتوانند به‌وقت کافی به خودشان و نیازهای شخصی خود اختصاص دهند.
افسردگی دوران بارداری
افسردگی در دوران بارداری یکی از انواع ترس‌ها و چالش‌های روانی است که بسیاری از زنان ممکن است با آن مواجه شوند. ترس از افسردگی ممکن است ناشی از تغییرات هورمونی، نگرانی‌های مرتبط با مسئولیت مادری، تغییرات در وضعیت زندگی، تغییرات در بدن و ظاهر و حتی نگرانی‌های مالی و اجتماعی باشد.
بیماری های رایج روانی در بارداری
شناخت و درمان به‌موقع بیماری‌های روانی در بارداری مهم بوده و نیاز به توجه و مراقبت دقیق دارد. مشاوره با یک متخصص روان‌شناس یا یک پزشک متخصص در این زمینه می‌تواند به زنان باردار کمک کند تا با تغییرات و چالش‌های روانی مواجه شده و از خود و جنین خودش بهترین مراقبت را داشته باشد.
اختلال دو قطبی در بارداری
اختلال دوقطبی یکی از اختلالات روانی شناخته شده است که با تغییراتی در رفتار و خلق‌وخو، سطح انرژی، میزان فعالیت و تمرکز افراد همراه است. در دوران بارداری، تغییرات هورمونی بسیار زیاد است و این تغییرات می‌توانند در به‌وجودآمدن اختلال دوقطبی تأثیر بگذارند. برای زنانی که پیش از بارداری این اختلال را داشته‌اند یا خطر ابتلا به آن را دارند، دوران بارداری یک چالش اضافی است.
بیماری روانی اسکیزوفرنی در بارداری
بیماری روانی اسکیزوفرنی، یکی از بیماری‌های روانی پیچیده است که با تغییرات در تفکر، هویت و واکنش‌های اجتماعی همراه است، ممکن است در دوران بارداری تشدید شده و نیاز به مراقبت و پشتیبانی خاص داشته باشد. برخی از زنانی که از اسکیزوفرنی رنج می‌برند، ممکن است در دوران بارداری با افکار و احساسات متفاوتی مثل توهمات، هذیان یا رفتارهای حرکتی غیرعادی روبه‌رو شوند.
افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان ممکن است با تغییرات هورمونی، فشارهای اجتماعی و تغییرات فیزیولوژیک مرتبط با زایمان و شیردهی مرتبط باشد. زنان ممکن است احساس افسردگی، ناامیدی، خستگی شدید، اضطراب و مشکلات در خواب را تجربه کنند.
سایکوز پس از زایمان
سایکوز پس از زایمان یکی از بیماری‌های روانی کمتر مرسوم، اما جدی است که پس از تولد نوزاد ایجاد می‌شود. تجربه‌های سایکوتیک (مانند هذیان‌گویی و وهم‌ها)، پر حرفی، ناتوانی در خوابیدن و ناهنجاری‌های فکری ممکن است بر واقعیت تأثیر بگذارد و فرد به خود یا کودکش آسیب برساند. در زنانی که در گذشته با اختلالات روانی مواجه بوده‌اند و سابقه بیماری دوقطبی دارند، خطر ابتلا به سایکوز پس از زایمان بیشتر است. علل این بیماری هنوز کاملاً مشخص نیست، اما تغییرات هورمونی، استرس زندگی و عوامل ژنتیک ممکن است نقش داشته باشند.
اختلال تغذیه در بارداری
اختلال تغذیه در بارداری یکی از بیماری‌های روانی در بارداری است که شامل بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی می‌شود. در بی‌اشتهایی عصبی فرد حتی از خوردن غذا برای رفع نیازهای تغذیه‌ای خود هم سرباز می‌زند. در پرخوری عصبی هم فرد بعد از پرخوری، بیش از حد به خودش گرسنگی می‌دهد تا وزن طبیعی بدن خود را به دست آورد. این اختلالات می‌توانند به مشکلات در تأمین تغذیه مناسب برای جنین و وزن کم او در هنگام تولد منجر شده و خطرات جدی برای سلامت مادر و نوزاد به همراه داشته باشند.
عوارض بیماری های روانی در بارداری
ابتلا به انواع بیماری‌های روانی در بارداری می‌توانند بر سلامت جسمی مادر و نوزاد تأثیرگذار باشند. مثلاً افسردگی بعد از زایمان می‌تواند باعث خستگی، اختلال در خواب، افزایش استرس و کاهش کیفیت زندگی زنان باردار منجر شود. اختلال دوقطبی ممکن است به تغییرات در افکار و احساسات منجر شده و خطر افزایش فشارخون و دیابت در مادر را افزایش دهد. زایمان زودرس، بیش‌فعالی کودک، وزن کم نوزاد در هنگام تولد و حتی سقط‌جنین را می‌توان جزو پیامدها و عوارض نامطلوب بیماری روحی مادران ذکر کرد.
جمع‌بندی
در پایان، لازم است به اهمیت توجه به‌سلامت روانی در دوران بارداری تأکید کنیم. بیماری‌های روانی در بارداری می‌توانند تأثیرات جدی بر سلامت جسمی و روحی زنان باردار داشته باشند. مراقبت‌های به‌موقع، مشاوره تخصصی روان‌شناختی، حمایت خانواده و درمان‌های تخصصی می‌توانند به بهبود وضعیت زنان باردار کمک کرده و اثرات منفی بر روی سلامت مادر و نوزاد را کاهش دهند. امیدواریم با افزایش آگاهی و اطلاعات در این زمینه، هر زن بارداری توانایی مدیریت بهتری از وضعیت روانی خود را داشته باشد و به سلامتی خود و نوزادش بیشتر توجه کند.
