افسردگی مدت‌ها به عنوان یک مشکل در بزرگسالان تلقی می‌شد، اما اکنون متخصصان می‌دانند که حتی یک کودک 2 ساله نیز ممکن است افسردگی را تجربه کند. یادگیری ایجاد تعادل بین تجربیات و احساسات مثبت و منفی زندگی، بخش مهمی از فرایند رشد است، اما ایجاد این تعادل برای برخی از کودکان مشکلاتی به وجود می‌آورد و باعث بروز افسردگی کودک و نوجوان می‌شود. برای مثال تحقیقات در آمریکا نشان می‌دهد که 3.2 درصد از کودکان و نوجوانان به افسردگی مبتلا هستند.
در این مقاله از سایت کلینیک دکتر کربلایی به بررسی افسردگی در کودکان و نوجوانان پرداخته‌ایم. اگر نشانه‌هایی از افسردگی در فرزند خود مشاهده کرده‌اید، این مقاله کمک زیادی به شما می‌کند. همچنین می‌توانید به کلینیک دکتر کربلایی مراجعه کرده و زیر نظر فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و همچنین جمعی از بهترین روانشناسان کودک و نوجوان برای درمان افسردگی کودک و نوجوان اقدام کنید. این مرکز از بروزترین متدها و تجهیزات درمانی دنیا برای درمان انواع بیماری‌های روانی بهره می‌گیرد.
علائم افسردگی کودکان و نوجوانان
قبل از هر چیز بهتر است بدانیم اصلاً افسردگی کودک و نوجوان چیست؟ افسردگی یک اختلال خلقی جدی است که می‌تواند شادی را از زندگی کودک بگیرد. طبیعی است که کودک گاه‌به‌گاه دچار بدخلقی یا ناراحتی شود. شما می‌توانید این احساسات را پس از مرگ حیوان خانگی یا مهاجرت به شهر جدید انتظار داشته باشید. اما اگر این احساسات هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشد، ممکن است نشانه‌ای از افسردگی باشد. افسردگی دوران کودکی با احساسات معمولی و روزمره‌ای که کودکان هنگام رشد تجربه می‌کنند متفاوت است.
اینکه کودک غمگین به نظر می‌رسد لزوماً به این معنا نیست که او افسردگی دارد. اما اگر غم دائمی شود و فعالیت‌های عادی، علایق، مدرسه یا ارتباط با دوستان و خانواده را مختل کند، احتمالاً به این معنی است که کودک دارای بیماری افسردگی است. به خاطر داشته باشید که افسردگی یک بیماری جدی اما قابل درمان است. برخی از کسانی که از افسردگی رنج می‌برند، وقتی که بزرگتر می‌شوند و به نوجوانی می‌رسند، دچار افکار خودکشی می‌شوند. این وضعیت ممکن است فقط به فکر کردن درباره‌ی خودکشی و مرگ محدود شود یا در شرایط وخیم‌تر ممکن است فرد درباره‌ی راههای انجام چنین افکاری تحقیق و برنامه‌ریزی نیز انجام دهد.
به طور کلی، افسردگی در کودک و نوجوان مجموعه‌ای از علائم را شامل می‌شود و ممکن است هر کودک همه علائم یا تعدادی از آنها را تجربه کند. افسردگی می‌تواند از کودکی به کودک دیگر بسیار متفاوت به نظر برسد. افسردگی کودک و نوجوان اغلب تشخیص داده نمی‌شود، زیرا علائم به عنوان تغییرات عادی عاطفی و روانی تلقی می‌شوند. همچنین علائم این بیماری در کودکان ممکن است متفاوت از بزرگسالان باشد. مطالعات اولیه پزشکی در این زمینه بر افسردگی «نقاب‌دار» متمرکز بود، حالتی که خلق افسرده کودک با رفتارهای خشن یا عصبانیت مشخص می‌شود. این اتفاق بیشتر در کودکان کوچک‌تر اتفاق می‌افتد، اما بسیاری از کودکان و نوجوانان مانند بزرگسالان افسرده دچار ناراحتی و خلق‌وخوی پایین می‌شوند. علائم اولیه افسردگی بیشتر شامل اندوه، احساس ناامیدی و تغییرات خلقی است. علائمی که ممکن است نشان‌دهنده افسردگی باشد، عبارتند از:
- داشتن رفتارهایی مانند سرپیچی از پدر و مادر و اخلالگری در مدرسه یا خانه
- داشتن مشکلات خواب شامل مشکل در به خواب رفتن، خواب ماندن یا تمایل به خوابیدن بیش از حد معمول
- مشکلات تحصیلی مثل افت نمرات یا امتناع از حضور در مدرسه
- علائم فیزیکی وحشت مانند عرق کردن یا سرگیجه
- ترس از آینده مانند ترس از دست دادن والدین
- اختلالات خلقی و خلق‌وخوی پایین به شکل دائمی
- حساسیت و نگرانی زیاد نسبت به طرد شدن
- مشکلات جسمانی مانند سردرد و معده درد
- احساس بی‌ارزشی و عزت‌نفس پایین
- کاهش یا افزایش غیرطبیعی اشتها
- بی‌حوصلگی، خستگی و انرژی کم
- عصبانیت و تحریک‌پذیری بالا
- احساس مداوم غم و ناامیدی
- اضطراب و بی‌قراری
- از دست دادن لذت
- مشکل در تمرکز
- احساس گناه
- انزوا یا گوشه‌گیری اجتماعی
- مشغول شدن با اشعار، ترانه و کتاب‌هایی با محتوای اینکه زندگی بی‌معنی است.
- کاهش یا افزایش ناگهانی وزن
- افکار مرگ و خودکشی
- مصرف بیش از حد مواد مخدر و الکل در سنین بالاتر از 15 سال
بیشتر بخوانید: درمان بی حوصلگی بدون دارو
به ندرت برخی از کودکان و نوجوانان ممکن است علائم شدیدتری نشان دهند؛ مانند:
- هذیان‌های پارانوئید
- توهمات شنوایی
- رفتارهای خودآزاری و صدمه زدن به خود
همه کودکان همه این علائم را ندارند. در حقیقت اکثر آنها علائم مختلف را در زمان‌های مختلف نشان می‌دهند. اگرچه برخی از کودکان ممکن است در محیط‌های ساختاریافته عملکرد خوبی داشته باشند، اما اکثر کودکان مبتلا به افسردگی در فعالیت‌های اجتماعی، علاقه به مدرسه، عملکرد تحصیلی یا ظاهر تغییر قابل توجهی خواهند داشت. در این میان کودکانی که سابقه خانوادگی خشونت، سوء‌مصرف الکل یا سوءاستفاده جسمی یا جنسی دارند، در معرض خطر بیشتری برای خودکشی قرار دارند.
افسردگی در سنین پایین
افسردگی در کودکان همانند سایر سنین بسیار خطرناک است و ممکن است عواقب بدی را در آینده افراد رقم بزند. بروز این بیماری در کودکان تا حدودی علائمی مشابه با بروز آن در سنین بالاتر دارد.
معمولا افسردگی در کودکان با علائم زیر همراه است:
- پرخاشگری و تحریک‌پذیری بالا
- استرس و بی‌تابی
- عرق کردن یا سرگیجه ناگهانی
- مشکلات فیزیکی مثل سردرد، معده درد، گوش درد
- تغییر مقدار اشتها به‌گونه‌ای که طبیعی نباشد
- دوری از اجتماع و گوشه‌گیری
- تغییر وزن غیرطبیعی
- رفتارهای ناپسند مثل سرپیچی کردن از والدین یا ایجاد مشکل در مدرسه
- وجود مشکلات مربوط به خواب (دیر خوابیدن، خیلی زود خوابیدن، خواب بیش از حد)
- عدم تمرکز و حواس‌پرتی
- احساس گناه و سرخوردگی
- نمرات تحصیلی نامناسب و عدم تمایل به مدرسه
- نداشتن انرژی کافی و انگیزه برای فعالیت‌های روزانه
- لذت نبردن از فعالیت‌هایی مثل تماشای برنامه کودک، بازی کردن
دلایل افسردگی کودکان و نوجوانان
مانند بزرگسالان افسردگی کودک و نوجوان می‌تواند ناشی از ترکیبی از مواردی باشد که به سلامت جسمی، تجربیات گذشته، سابقه خانوادگی، محیط، تغییرات ژنتیکی و اختلالات جسمی مربوط می‌شود. افسردگی یک حالت گذرا نیست و بدون درمان مناسب از بین نمی‌رود. بیماری افسردگی با سطح فعالیت در بخش‌های خاصی از مغز و همچنین عدم تعادل هورمون‌هایی که بر خلق‌وخو تأثیر می‌گذارند، نیز ارتباط دارد. مواردی که ممکن است این مشکلات را ایجاد کند، عبارتند از:
معمولا شناخت دلایل بروز افسردگی در کودکان کار پیچیده‌ای است. چرا که در این سن افراد ممکن است رفتارهای غیر منتظره‌ای از خود به نمایش بگذارند و کار متخصصین را دشوارتر کنند. با این حال چند احتمال بسیار قوی برای بروز افسردگی در کودکان وجود دارند که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
پیش‌زمینه‌های ژنتیکی
شاید در نگاه اول غیرممکن به نظر برسد، اما باید بدانید که افسردگی می‌تواند از طریق والدین به فرزندان منتقل شود. پژوهش‌های علمی ثابت کرده‌اند که کودکانی که والدینی افسرده دارند، 3 برابر بیشتر از سایر کودکان در معرض افسردگی هستند. پس برای شناخت دلایل افسردگی کودک بهتر است در اولین قدم سلامت روانی پدر و مادر او بررسی شود.
مشکلات موجود در محیط زندگی کودک
محیط زندگی یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که در سلامت روانی کودکان تاثیر مستقیم دارند. محیط زندگی در واقع همان جایی است که کودک بیشتر ساعات روز خود را در آن سپری می‌کند. خانه، مدرسه، باشگاه و حتی فضای بازی گروهی با دوستان. اگر محیطی که کودک ساعات زیادی را در آن طی می‌کند شرایطی نامناسبی داشته باشید، شانس بروز افسردگی در کودک افزایش پیدا می‌کند. منظور از شرایط نامناسب محیطی بروز خشونت، رفتارهای ناپسند، نامیدی، طلاق و دعواهای خانوادگی و بسیاری از رفتارهای دیگر است که در مقابل کودک صورت می‌گیرند.
مشکلات جسمانی یا بیماری‌های مزمن
مشکلات جسمانی و بیماری‌های مزمن که ممکن است در کودکان رخ دهد، می‌توانند یکی دیگر از دلایل افسردگی کودکان باشند. بروز این مشکلات تحرک کودک را دچار اختلال می‌کنند و گاهی برای او دردآور هستند. مشکلات و بیماری‌هایی مثل چاقی، نقص‌عضو، معلولیت، مشکلات اسکلتی و ... می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند.
مواجهه با صحنه‌ها و اتفاقات اضطراب‌آور
بیشتر انسان‌ها تجربه روبرویی با اتفاقات ناراحت‌کننده یا اضطراب‌آور را در طول زندگی خود خواهند داشت. اتفاقاتی مثل از دست دادن عزیزان، تصادفات رانندگی، ضرب و شتم و بسیاری از موارد دیگر. کودکان نسبت به سنین دیگر بسیار حساس‌تر هستند و در مقابل این رویدادها از مقاومت کمی برخوردار هستند. اگر کودک به شکل نادرست با این دسته از اتفاقات روبرو شود، احتمال بروز افسردگی در او افزایش پیدا می‌کند.
مشکلات هورمونی؛ یکی از دلایل افسردگی کودکان
اخیرا مطالعات اثبات کرده‌اند که سطح غیرطبیعی هورمون‌هایی مثل هورمون کورتیزول می‌تواند دلیل محکمی برای بروز افسردگی در کودکان باشد. قسمتی از مغز که کنترل هیجانات و احساسات را برعهده دارد، در صورت بروز مشکل در هورمون کورتیزول، دچار اختلال می‌شود و در نتیجه کودک دچار افسردگی می‌شود.
ناسازگاری با اجتماع یا قرارگرفتن در موقعیت‌های اجتماعی ناخوشایند
برخی از کودکان در اوایل دوران کودکی و برخی از کودکان در اواخر دوران کودکی وارد دنیای اجتماعی می‌شوند و در مدارس، باشگاه، پارک‌ها و ... با افراد و شخصیت‌های مختلفی روبرو می‌شوند. رفتارهای اجتماعی ناپسندی مثل تمسخر، تهدید و اذیت و آزار از سوی دیگران باعث می‌شود که کودک دچار سرخوردگی و در صورت کنترل‌نشدن، دچار افسردگی شود.
سیستم آموزشی غیراستاندارد
بسیاری از پژوهشگران و افراد متخصص در زمینه بیماری‌های روانی کودکان بر این باور هستند که یک سیستم آموزشی غیراستاندارد می‌تواند احتمال بروز افسردگی در کودکان را تا حدود قابل توجهی افزایش دهد. اگر محیط آموزشی به‌گونه‌ای باشد که کودک بدون علاقه و صرفا به‌اجبار در آن قرار بگیرد، ممکن است که این مشکل رخ دهد. تکالیف دشوار، توقع غیرعقلانی از کودک، بدرفتاری و تنبیه‌های نادرست از سوی معلم و به‌کارگیری شیوه آموزشی نادرست از این موارد هستند.
بیشتر بخوانید: راههای افزایش تمرکز در نوجوانان
روش‌های درمان افسردگی کودکان و نوجوانان
گزینه‌های درمانی برای کودکان مبتلا به افسردگی شامل روان درمانی و تجویز دارو است. متخصص ممکن است ابتدا روان درمانی را پیشنهاد کند و در صورت عدم پاسخگویی به درمان، داروهای ضدافسردگی را تجویز کند. مطالعات تاکنون نشان می‌دهد که ترکیبی از روان درمانی و داروها در درمان افسردگی مؤثرتر است.
نمی‌توان خطر افسردگی در کودکان را انکار کرد، اما باید بدانید که خوشبختانه روش‌های بسیاری برای حل این مشکل وجود دارند. والدین می‌توانند با متخصصین در این زمینه مشورت کنند و در صورت نیاز کودک خود را برای شروع مراحل درمانی آماده کنند.
آموزش خانواده و کودک: معمولاً یکی از اولین مراحل درمان افسردگی آموزش کودک و خانواده او است. آموزش به کودک و خانواده او در مورد افسردگی می‌تواند کمک بزرگی باشد، زیرا باعث می‌شود آنها کمتر خود را به خاطر این مشکل سرزنش کنند.
داروها: برای کودکانی که افسردگی آنها به روان درمانی پاسخ نمی‌دهد، دارو می‌تواند یک گزینه باشد. مطالعات نشان می‌دهد که داروی ضدافسردگی مانند فلوکستین با نام تجاری پروزاک در درمان افسردگی کودکان و نوجوانان مؤثر است. این دارو به طور رسمی توسط FDA برای درمان کودکان 8 تا 18 ساله مبتلا به افسردگی شناخته شده است. همچنین نوعی داروی ضدافسردگی دیگر به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین SSRIs برای استفاده در کودکان و نوجوانان توسط FDA تأیید شده است. البته لازم است حتماً مصرف این داروها را تحت‌نظر یک روانپزشک شروع کنید و در ادامه مصرف نیز تحت‌نظر باشید.
روان درمانی: به طور معمول بهترین رویکرد در مواجهه با افسردگی، روان درمانی است و به کودک کمک می‌کند احساس بهتری داشته باشد. رویکردی که برای درمان استفاده می‌شود بستگی به سن کودک دارد. برای کودکان خردسال بازی درمانی ممکن است بهترین گزینه باشد.
دستگاه rTMS: دستگاه آر تی ام اس (rTMS) با استفاده از ارسال پالس‌های الکترومغناطیسی به سلول‌های مغز، فعالیت آنها را تحریک کرده و باعث بهبودی افسردگی می‌شود. درمان افسردگی با rTMS روشی بدون عارضه با اثربخشی بالا برای درمان افسردگی کودک و نوجوان است، به خصوص اینکه تحقیقات نشان می‌دهد تاثیرات آن غیرقابل‌برگشت است. این روش دارای تاییدیه FDA است و به افرادی توصیه می‌شود که تمایلی به مصرف دارو ندارند.
دستگاه tDCS: دستگاه tDCS با استفاده از ارسال پالس‌های متناوب الکتریکی به سلول‌های مغزی، تحریک‌پذیری آنها را تغییر داده و بدین ترتیب باعث درمان افسردگی در کودک و نوجوان می‌شود. دستگاه tDCS روشی غیرتهاجمی و بدون درد است که تاثیرات چشمگیری بر درمان افسردگی در کودک و نوجوان دارد. ضمن اینکه این روش عوارضی نشان نداده است.
بیشتر بخوانید: راه های درمان فوری شب ادراری در کودکان
درمان شناختی-رفتاری: نوجوانان بیشتر از درمان شناختی-رفتاری یا CBT بهره‌مند می‌شوند. این نوع درمان می‌تواند به آنها در تغییر افکار منفی که باعث احساس بد آنها می‌شود، کمک کند. CBT استفاده از استراتژی‌های جدید و مؤثرتر برای تنظیم احساسات، افکار و رفتارهای آنها را آموزش می‌دهد. تمرکز رویکرد رفتاری شناختی مقابله با عوامل محرک افسردگی، حل مشکلات یادگیری، مدیریت استرس، تکنیک‌های مدیریت خود و اصلاح الگوهای فکری منفی است. این اهداف شامل موارد زیر نیز می‌شود:
- کاهش عوامل استرس‌زا
- افزایش فعالیت‌های مثبت
- تحمیل ساختار به زندگی روزمره
- ترویج و افزایش آگاهی از منابع موجود
- آموزش مهارت‌های اجتماعی
- یادگیری راهبردهای حل مسئله
- اصلاح الگوهای منفی ادراک و تفسیر
- افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس
درمان بین فردی: تمرکز درمان بین فردی که مزایای زیادی در نوجوانان بالاتر از 12 سال نشان داده، بر ایجاد راهکارهای کوتاه‌مدت و عملگرا همراه با آموزش حل تعارض بین فردی و شایستگی‌های اجتماعی است.
خانواده درمانی: رویکردهای خانواده محور در حل تعارضات اساسی، کمبودها و اختلافات در روابط مفید است. ایجاد یک رابطه قوی و قابل اعتماد در خانواده و آموزش افرادی که وظیفه مراقبت از کودک را بر عهده دارند، پیش‌نیاز مهمی برای ایجاد ثبات روانی در کودک است. هرچه کودک افسرده کوچک‌تر باشد، مداخلات خانوادگی مهم‌تر است. اقداماتی وجود دارد که می‌توانید در خانه انجام دهید تا به کودک کمک کنید احساس بهتری داشته باشد. مواردی مثل:
- کودک خود را تشویق کنید تا به طور منظم ورزش کند، زمانی را با دوستان صمیمی خود بگذراند، غذاهای سالم بخورد و به اندازه کافی بخوابد.
- مراقب باشید که کودکتان طبق تجویز داروها را مصرف کند یا به همه قرارهای بعدی مراجعه کند.
- برای صحبت و گوش دادن به فرزندتان وقت بگذارید.
- از او درباره‌ی احساسش بپرسید.
- عشق و حمایت خود را ابراز کنید.
- به فرزند خود یادآوری کنید که به مرور زمان اوضاع بهتر می‌شود.
درمان افسردگی کودک و نوجوان شما در کلینیک دکتر کربلایی
کلینیک دکتر کربلایی با مدیریت دکتر علی کربلایی و با حضور جمعی از بهترین پزشکان و روانشناسان آماده ارائه خدمت به شما است. باید بدانید تمامی روش‌های درمانی به کار گرفته شده در کلینیک دکتر کربلایی، کمترین عارضه را داشته و از روش‌های درمانی ایمن و بی‌خطر برای کودکان و نوجوانان محسوب می‌شوند. در این کلینیک، با همکاری تیم فوق‌تخصصی روانپزشک کودک و نوجوان با روانشناس کودک بهترین برنامه درمانی برای کودکان پیاده می‌شود. این برنامه درمانی بنا بر تشخیص متخصصان خبره در این زمینه می‌تواند شامل روان درمانی و مشاوره کودک و نوجوان، دارو درمانی یا استفاده از دستگاه آر تی ام اس، دستگاه تی دی سی اس (tDCS) یا روش‌های ترکیبی باشد.
