اختلال بیش‌فعالی یا ADHD یکی از اختلال‌های رایج در دوران کودکی است که مشکلات زیادی مثل عدم توجه، تکانشگری، فعالیت بیش از حد و… را به وجود می‌آورد. با وجود شیوع زیاد این اختلال تابه‌حال علت دقیق بروز آن مشخص نشده است؛ ولی پزشکان معتقدند برخی عوامل مثل ژنتیک، آسیب مغزی یا آسیب‌های محیطی می‌توانند در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند. در این مقاله از سایت دکتر کربلایی با ما همراه باشید تا با علت و دلیل بیش فعالی و علائم و انواع آن بیشتر آشنا شوید.
علت بیش فعالی یا ADHD چیست؟
اختلال ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی - عصبی است که از دوران کودکی شروع میشود. این اختلال باعث فعالیت بیش از حد، بی‌توجهی، ناتوانی در حفظ تمرکز و بروز رفتارهای تکانشی میشود. این اختلال مزمن و ناتوان‌کننده است و در صورت عدم درمان تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. همچنین علائم ناشی از آن می‌تواند بر بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد مثل تحصیل، روابط اجتماعی و روابط خانوادگی تأثیر منفی بگذارد و منجر به کاهش عزت‌نفس و عملکرد اجتماعی ضعیف در کودکان شود.
بیشتر بخوانید: دلایل بروز بیش فعالی یا ADHD چیست؟
ADHD در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده میشود؛ ولی این اتفاق معمولاً به دلیل تفاوت در نحوه بروز علائم رخ می‌دهد و به این معنا نیست که پسران بیشتر به این اختلال مبتلا هستند. در واقع پسران تمایل به بیش‌فعالی، تکانشگری و سایر علائم بیرونی دارند؛ اما دختران معمولاً با علائمی مثل بی‌توجهی و عدم تمرکز پایدار درگیر هستند. همچنین این اختلال در هر سنی قابل‌تشخیص است؛ ولی معمولاً در دوران کودکی و پس از حضور در مدرسه تشخیص داده میشود.
انواع بیش فعالی
باتوجه‌به اینکه کدام نوع علائم در فرد بیشتر وجود داشته باشد، سه نوع متفاوت از اختلال ADHD - بیش فعالی وجود دارد که عبارت‌اند از:
ADHD از نوع بی‌توجهی و حواس‌پرتی
افراد مبتلا به این نوع ADHD بیشتر با عدم تمرکز و حواس‌پرتی درگیر هستند. در واقع سازماندهی یا تکمیل یک کار، توجه به جزئیات، پیروی از دستورالعمل‌ها یا توجه به مکالمات برای فرد سخت است و به‌راحتی حواسش پرت میشود. در این نوع ADHD علائم مربوط به تکانشگری یا بیش‌فعالی مشاهده نمی‌شود.
ADHD از نوع تکانشی - بیش‌فعالی
فرد مبتلا به این نوع ADHD دچار رفتارهای تکانشی و فعالیت بیش از حد است؛ ولی در حفظ تمرکز و توجه مشکلی ندارند. در واقع فرد بی‌قرار است، بیش از حد صحبت می‌کند، بدون فکر عمل می‌کند یا در زمان‌های نامناسب صحبت می‌کند.
ADHD از نوع ترکیبی
ADHD از نوع ترکیبی رایج‌ترین نوع آن است که فرد هم علائم بی‌توجهی و هم علائم بیش‌فعالی را تجربه می‌کند.
علائم رایج بیش فعالی کدام اند؟
علائم ADHD ممکن است در هر فرد خفیف، متوسط یا شدید باشند و می‌توانند در مدرسه، خانه یا روابط اجتماعی افراد مشکل ایجاد کنند که در ادامه مقاله با برخی از انواع مختلف آن در کودکان و بزرگسالان آشنا می‌شویم:
علائم بیش فعالی در کودکان
کودکان مبتلا به اختلال ADHD معمولاً علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- در حفظ توجه و تمرکز به یک موضوع مشکل دارند
- به‌راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شوند
- نمی‌توانند کاری را که شروع کرده‌اند، به پایان برسانند
- توجه به جزئیات برایشان سخت است
- نمی‌توانند از دستورالعمل‌ها پیروی کنند
- به‌شدت رؤیاپردازی می‌کنند
- موضوعات زیادی را فراموش می‌کنند
- نمی‌توانند به‌خوبی به صحبت‌های دیگران گوش دهند
- بیش از حد بی‌قرار هستند و دست یا پاهای خود را مدام تکان می‌دهند
- نمی‌توانند به مدت طولانی یک جا بنشینند یا ساکت بمانند
- هنگام قدم‌زدن عادی هم می‌پرند یا می‌دوند
- باعجله و بدون تمرکز وظایف خود را انجام می‌دهند
- به‌صورت غیرعمدی به دیگران آسیب می‌رسانند
- بیش از حد صحبت می‌کنند و حتی صحبت دیگران را هم قطع می‌کنند
- گاهی در انجام وظایف خود ناتوان هستند
- بدون فکرکردن عمل می‌کنند
- گاهی رفتارهای خطرناک دارند
- ممکن است با دوستان و همسالان خود درگیری‌های فیزیکی داشته باشند
- منتظر ماندن در صف برایشان سخت است و زود خسته می‌شوند
- نمی‌توانند در برابر وسوسه انجام کاری مقاومت کنند
اگر در زمان مناسب به یک روانشناس خوب کودک مراجعه کنید؛ با ارائه راهکارهای مناسب از سوی روانپزشک روند پیشرفت بیماری را میتوان کندتر کرد. در برخی مراحل رشد بروز برخی از این علائم مثل تکانشگری یا بی‌قراری طبیعی و قابل‌درک است و با بالارفتن سن هم کم‌کم برطرف می‌شوند؛ ولی یک روش شناخت بیش فعالی این است که علائم متناسب با سن آن‌ها نیست و در جنبه‌های مختلف زندگی آن‌ها تأثیرات منفی به همراه دارد.
علائم بیش فعالی در بزرگسالان
اگر اختلال ADHD در کودکی تشخیص و درمان نشود، می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. علائم ممکن است در سنین بالاتر متفاوت به نظر برسند؛ به‌عنوان‌مثال، ممکن است فعالیت بیش از حد به شکل بی‌قراری شدید یا عدم تمرکز به شکل بروز خطاهای زیاد در کار ظاهر شوند. همچنین در سنین بزرگسالی ممکن است علائم شدیدتر شوند و باعث ایجاد مشکلاتی در محل کار، خانه یا روابط شوند.
خدمت نوروفیدبک از جمله روش های درمانی برای بیش فعالی یا همان ADHD می باشد.
علت و دلایل بیش فعالی
علت و دلیل بیش فعالی هنوز به طور دقیق مشخص نیست؛ ولی به نظر می‌رسد که عوامل زیر می‌توانند در افزایش خطر ابتلا به این اختلال نقش داشته باشند. این عوامل احتمالی عبارت‌اند از:
عوامل مربوط به رشد
پزشکان معتقدند یکی از علل ابتلا به ADHD بروز مشکلاتی در روند رشد کودک است. برای مثال عواملی مثل وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس، مصرف الکل یا سیگار در دوران بارداری و … بر رشد مغز جنین تأثیر می‌گذارد و می‌توانند منجر به بروز این اختلال در دوران کودکی شوند.
ژنتیک
پزشکان هنوز نمی‌دانند که دقیقاً چرا بیش فعالی ایجاد میشود؟ ولی نتایج تحقیقات زیادی نشان می‌دهند که ژنتیک افراد در ابتلا به اختلال ADHD نقش مهمی دارد. همچنین اکثر افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، یکی از بستگان آن‌ها نیز درگیر آن بوده است.
عوامل عصبی و شیمیایی
عوامل عصبی و شیمیایی نیز می‌توانند در بروز ADHD نقش داشته باشند. در واقع منظور از عوامل عصبی و شیمیایی، انتقال‌دهنده‌های عصبی است که وظیفه برقراری ارتباط بین بخش‌های مختلف مغز را بر عهده دارند. یکی از این انتقال‌دهنده‌ها دوپامین است که یک ماده شیمیایی است و به انتقال سیگنال‌های عصبی کمک می‌کند. سطح این انتقال‌دهنده در کودکان مبتلا به ADHD پایین‌تر است و به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در به‌وجودآمدن این اختلال به شمار می‌رود.
آسیب به مغز
آسیب‌دیدن مغز در دوران کودکی نیز می‌تواند با تغییر فعالیت مغز یکی از دلایل ADHD باشد.
عوامل روانی و اجتماعی
برخی پزشکان معتقدند، عوامل روانی و اجتماعی مثل سبک‌های فرزندپروری، فقر، هرج‌ومرج خانوادگی یا تماشای بیش از حد تلویزیون می‌توانند علت و دلیل بیش فعالی باشند؛ ولی نتایج تحقیقات نقش این موارد در بروز اختلال را تأیید نمی‌کند.
عوامل عصبی و فیزیکی
به دلیل وجود برخی تفاوت‌های ساختاری در مغز افراد مبتلا به ADHD به نظر می‌رسد این عوامل در بروز این اختلال نقش دارند. برای مثال تصویربرداری‌های مغز نشان می‌دهند که در کودکان مبتلا به ADHD حجم ماده خاکستری و سفید مغز کمتر است. همچنین فعالیت مغز آن‌ها در مناطقی که در کنترل توجه، قضاوت و حرکت نقش دارند نیز کمتر است.
آیا بیش فعالی یا ADHD قابل درمان است؟
درمان صحیح اختلال ADHD در کودکی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا درصورتی‌که درمان نشود، علائم آن تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و مشکلاتی مثل کاهش عزت‌نفس، افسردگی، افت تحصیلی، انجام رفتارهای پرخطر و اعتیاد را به همراه می‌آورد. ولی اگر این اختلال با روش مناسب به‌خوبی درمان شود، بیماران می‌توانند مثل سایر افراد عادی زندگی خود را ادامه دهند. روش‌های مختلفی برای درمان این اختلال از سوی روانپزشک کودک وجود دارد که در ادامه با آن‌ها به طور کامل آشنا می‌شویم:
دارودرمانی
در روش دارودرمانی برای درمان این اختلال معمولاً ابتدا از داروهای محرک روانی شامل آمفتامین‌ها و متیل فنیدات استفاده میشود. این داروها که شامل ریتالین، آدرال، دکسدرین، اتوموکستین و… هستند، می‌توانند مغز را به‌اندازه کافی تحریک کنند تا علائم بیماری ناشی از کاهش تحریک مغز کاهش یابند. همچنین مهارکننده انتخابی بازجذب نوراپی‌نفرین نیز داروهای مناسبی برای درمان ADHD هستند.
روان‌درمانی
یکی دیگر از روش‌های مؤثر در درمان بیش‌فعالی، روان‌درمانی است که معمولاً در ترکیب با دارودرمانی استفاده میشود. روان‌درمانی شامل روش‌های مختلفی است و یکی از آن‌ها رفتاردرمانی است که باهدف بهبود رفتارهای نامناسب کودک انجام میشود. در این روش ابتدا رفتارهای صحیح و مناسب مثل رعایت نوبت را به کودک آموزش می‌دهند و سپس برای تثبیت این رفتارها در ازای انجام آن به کودک پاداش می‌دهند.
یکی دیگر از روش‌های روان‌درمانی نیز خانواده‌درمانی است که با برگزاری جلسات خانوادگی به والدین یا خواهر و برادرهای کودکان مبتلا آموزش می‌دهند که چگونه به رفتارهای نامناسب کودک پاسخ صحیح دهند. همچنین در این روش اطرافیان می‌توانند با درمانگر راجع به افکار و احساسات خود صحبت کنند. برای درمان ADHD با روش‌های مختلف می‌توانید به کلینیک دکتر کربلایی مراجعه کنید.
سبک زندگی سالم
داشتن سبک زندگی سالم برای همه کودکان مهم است و به‌ویژه برای کودکان مبتلا به ADHD مهم‌تر است و می‌تواند مقابله با علائم را برای کودک آسان‌تر کند. تغییر سبک زندگی شامل انتخاب رژیم غذایی سالم، افزایش فعالیت بدنی، خواب کافی و… است.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی علت و دلیل بیش فعالی پرداختیم. اختلال ADHD، یک اختلال رشدی - عصبی است که در دوران کودکی بروز می‌یابد. باتوجه‌به اینکه در هر بیمار کدام نوع علائم بیشتر وجود دارد، سه نوع متفاوت از این اختلال وجود دارد. هنوز علت دقیق ابتلا به این اختلال مشخص نیست؛ ولی پزشکان معتقدند برخی عوامل مثل ژنتیک، آسیب مغزی، عوامل مربوط به رشد و… در ابتلا به این بیماری نقش دارند.
