هوش هیجانی یا EQ، به معنای توانایی تشخیص، شناسایی و مدیریت احساسات است. هوش هیجانی، طبق نظر برخی از محققان آن‌قدر مهم است که آن را کلید خوشبختی و پایه‌ای برای مدیریت صحیح روابط با دیگران دانسته‌اند.
برخی می‌گویند که تقویت هوش هیجانی مهم‌تر از تقویت IQ است. IQ ممکن است شما را به شغل دلخواهتان برساند اما EQ موفقیت شما را در آن شغل تضمین می‌کند. افرادی که EQ بالایی دارند، دوستان بیشتری پیدا می‌کنند، در محل کار بهتر عمل می‌کنند و رهبران بهتری می‌شوند. همه این دلایل، باعث شده‌اند که امروزه تقویت هوش هیجانی، اهمیت زیادی برای والدین داشته باشد. در ادامه با هوش هیجانی و روش‌های تقویت آن در کودکان بیشتر آشنا می‌شویم.
هوش هیجانی یا EQ چیست؟
هوش عاطفی یا احساسی (که بیشتر به‌عنوان EQ شناخته می‌شود)، توانایی درک، استفاده و مدیریت احساسات، به روش‌های مثبت، در جهت کاهش استرس، برقراری ارتباط مؤثر میان فردی، همدلی با دیگران، غلبه بر چالش‌ها و خنثی کردن تعارضات است.
هوش عاطفی یا احساسی معمولاً با چهار ویژگی تعریف می‌شود:
- خود مدیریتی، به معنای توانایی کنترل احساسات و رفتار خود است.
- خودآگاهی، شما احساسات خود و نحوه تأثیر آن‌ها بر افکار و رفتار خود را می‌شناسید. شما نقاط قوت و ضعف خود را می‌شناسید، و اعتمادبه‌نفس دارید.
- آگاهی اجتماعی، به این معنی است، که شما همدلی دارید. شما می‌توانید احساسات، نیازها و نگرانی‌های دیگران را درک کنید، نشانه‌های عاطفی را دریافت کنید، ازنظر اجتماعی احساس راحتی کنید و پویایی قدرت را در یک گروه یا سازمان تشخیص دهید.
- مدیریت روابط، شما می‌دانید که چگونه با دیگران روابط خوبی برقرار کرده، و چگونه روابط خود را با آن‌ها حفظ کنید. در برقراری ارتباط با دیگران واضح و صریح هستید، می‌توانید برای دیگران الهام‌بخش باشید، به‌خوبی در یک تیم کار کنید و تعارضات را مدیریت کنید.
به‌طور خلاصه، در پاسخ به این سؤال که EQ چیست؟ می‌توان گفت هوش هیجانی، به معنای این است که آگاه باشیم احساسات ما می‌توانند رفتار ما را هدایت کنند و بر دیگران تأثیر بگذارند ( به شکل‌های مثبت و منفی)، و یاد بگیریم که چگونه احساسات خود و دیگران، و نحوه تأثیر آن‌ها بر رفتارهای خود را مدیریت کنیم.
هوش هیجانی بالا دارای چه مزیت‌هایی است؟
می‌توان با تمرین، EQ را افزایش داد. انجام رفتارهای درست، به مغز کمک می‌کند تا با خودکار کردن این رفتارها، آن‌ها را جایگزین رفتارهای مضر و نادرست کند.
از مزایای هوش عاطفی بالا، می‌توان موارد زیر را نام برد:
افرادی که EQ بالایی دارند، در کار تیمی بهتر هستند؛ کارمندانی که هوش هیجانی بالاتری دارند، می‌توانند بهتر با دیگران همکاری کنند.
افرادی که ازنظر عاطفی باهوش‌تر هستند، در برقراری ارتباط با دیگران، بهتر از سایرین عمل می‌کنند. این افراد، آماده به اشتراک گذاشتن ایده‌های خود و گوش دادن به ایده‌های دیگران هستند.
کارمندانی که هوش عاطفی بالایی دارند، برای نظرات و ایده‌های همکاران خود ارزش قائل هستند و می‌توانند بهتر به همکاران خود اعتماد کنند.
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، بهتر با تغییرات کنار می‌آیند؛ خیلی از افراد تغییر را دوست ندارند، بااین‌حال، هوش هیجانی ابزارهایی را در اختیار شما می‌گذارد تا بتوانید بهتر با تغییرات مختلف کنار بیایید.
مدیریت بهتر تعارضات و درگیری‌ها؛ فرض کنید که با یک مشتری یا کارفرمای عصبانی روبه‌رو می‌شوید، در موقعیت‌های این‌چنینی، هوش هیجانی می‌تواند به مدیریت بهتر احساسات شما کمک کند.
هوش هیجانی بالا، یکی از مشخصه‌های اصلی یک مدیر و رهبر خوب است؛ هوش عاطفی می‌تواند به شما کمک کند تا به درک بهتری از اطرافیان خود و خواسته‌های آن‌ها برسید. این ویژگی، یکی از مشخصه‌های اصلی یک رهبر و مدیر خوب است.
خودآگاهی بیشتر؛ افرادی که ازنظر عاطفی باهوش هستند، نقاط قوت و ضعف خود را می‌شناسند. آن‌ها می‌توانند بازخوردهایی را که دریافت می‌کنند، در جهت رشد و پیشرفت خود استفاده کنند. افراد با هوش هیجانی بالا خودآگاه هستند و بنابراین می‌دانند که در مدت‌زمان معینی می‌توانند چه کاری انجام دهند و به چیزی دست یابند.
خودکنترلی بیشتر؛ افراد با هوش عاطفی بالا می‌دانند که چگونه با موقعیت‌های سخت کنار بیایند. همه ما ممکن است در طول روز، با موقعیت‌های سخت و درگیر کننده‌ای مواجه شویم، در این شرایط، حفظ آرامش و اجتناب از طغیان عاطفی مهم است. افراد با هوش هیجانی بالا می‌دانند که رفتار غیرمنطقی یا منفی فقط باعث تشدید شرایط می‌شود، به همین دلیل از این رفتارها دوری می‌کنند.
کودکانی که EQ بالایی دارند دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟
از ویژگی‌های کودکانی که EQ بالایی دارند، می‌توان موارد زیر را نام برد:
خودآگاهی
کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند، نسبت به احساسات خود، آگاهی کامل داشته و می‌توانند دلایل احساسات خود را به‌خوبی بیان کنند. به‌عنوان‌مثال می‌توانند بگویند «من احساس ناراحتی می‌کنم که نمی‌توانم با دوستانم معاشرت کنم»، «من خیلی هیجان‌زده هستم که یک دوچرخه جدید گرفتم»، «از معلمم واقعاً عصبانی هستم» یا «وقتی پدر یک‌شبه سفر می‌کند، احساس ترس می‌کنم.»
خودکنترلی
کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند، می‌توانند به‌خوبی احساسات خود را در موقعیت‌های سخت و استرس‌زا کنترل کنند. این دسته از کودکان نسبت به همسالان خود کمتر واکنش‌پذیر هستند. درواقع کودکانی که از EQ بالایی برخوردارند، پیش‌ازاین که احساسات آن‌ها باعث شود تا کاری را انجام دهند، نسبت به آن آگاهی پیدا کرده و بیشتر مکث و تفکر می‌کنند.
انگیزه بالا
انگیزه بالا، یکی از ویژگی‌های کودکانی است که EQ بالایی دارند. این دسته از کودکان نسبت به احساسات و خواسته‌های خودآگاهی بیشتری داشته و با عزم بالاتری، تصمیمات خود را عملی می‌کنند.
بیشتر بخوانید: ترس از دایره های منظم
همدلی و درک متقابل بالا
همدلی به معنای توانایی درک و احساس عواطف دیگران است. کودکانی که EQ بالایی دارند، می‌توانند احساسات دیگران را بسیار عمیق‌تر از همسالان خود درک کنند. این دسته از کودکان، به فرایند فکر و احساسات دیگران توجه زیادی دارند و نسبت به واکنش‌های احساسی اطرافیان خود بسیار حساس هستند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود تا بتوانند بهتر از سایرین با دیگران ارتباط برقرار کنند.
مهارتهای اجتماعی و برقراری ارتباط با دیگران
یکی از دلایلی که در دنیای امروز بر هوش هیجانی تأکید زیادی می‌شود، نیاز بالا به ارتباط مناسب با دیگران و درک متقابل است. درواقع ارتباط، همکاری و کار کردن با دیگران، به‌طور اجتناب‌ناپذیری با تعارضات مختلف همراه است؛ در این میان افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، در کنار آمدن و حل کردن این مشکلات و تعارضات توانایی بالایی دارند. کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند، این ویژگی‌ها در روابط با همسالان، برای مثال در بازی کردن با دوستان خود، به‌خوبی نشان می‌دهند.
4 بعد اصلی هوش عاطفی
4 بعد اصلی هوش هیجانی عبارت‌اند از:
شناخت هیجان‌ها و توانایی بیان آن‌ها
یکی از مهارتهای حیاتی هوش هیجانی، توانایی شناخت و درک صحیح هیجان‌ها و احساسات است. برای اینکه به خودآگاهی دست پیدا کنید، باید بتوانید احساسات خود را زیر نظر داشته باشید، واکنش‌های هیجانی مختلف را تشخیص دهید و سپس هر احساس خاص را به‌درستی شناسایی کنید. افراد خودآگاه همچنین روابط بین چیزهایی که احساس می‌کنند و نحوه رفتارشان را نیز تشخیص می‌دهند. کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند، می‌توانند به‌راحتی احساسات خود و دلایل آن را به زبان بیاورند.
به‌کارگیری صحیح هیجان‌ها
یکی دیگر از ابعاد هوش هیجانی، استفاده صحیح از هیجان‌ها و احساسات است. افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، هیجانات و احساسات خود را به انگیزه‌ای درونی در جهت رسیدن به اهداف خود تبدیل می‌کنند.
فهمیدن و درک هیجانات
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، نه‌تنها توانایی فهمیدن و درک هیجانات و احساسات خود را دارند، بلکه از تأثیر این هیجانات بر دیگران هم آگاه هستند. این دسته از افراد می‌توانند به‌راحتی هیجانات و احساسات دیگران را درک کنند. این ویژگی به داشتن روابط بهتر با دیگران کمک می‌کند.
مدیریت به‌موقع هیجانات
پس از شناخت و آگاهی هیجان‌ها، گام بعدی کنترل و مدیریت صحیح هیجان‌ها و احساسات، به‌ویژه احساسات و هیجانات منفی است. این گفته به معنای محدود کردن هیجانات و پنهان کردن احساسات واقعی نیست، بلکه به این معنی است که منتظر زمان و مکان مناسب برای ابراز آن‌ها باشید.
راهکارهای افزایش هوش هیجانی در کودکان
از اقداماتی که می‌توان برای تقویت هوش هیجانی در کودک از آن‌ها کمک گرفت، می‌توان موارد زیر را نام برد:
مسائل را از زاویه دید کودکان بنگریم و با آن‌ها همدلی داشته باشیم
والدین اولین معلمان و الگوهای اصلی فرزندان خود هستند. هنگامی‌که شما به احساسات فرزندانتان با همدلی پاسخ می‌دهید، آن‌ها نیز پاسخ مناسب به این موقعیت‌ها را یاد می‌گیرند. حتی اگر با رفتار آن‌ها موافق نیستید، باز هم باید با کودک خود همدلی کرده و نشان دهید که احساسات او را درک می‌کنید.
اجازه دهیم کوکان خود را ابراز کنند
به‌جای اینکه احساسات کودک خود را انکار کنید، سعی کنید آن‌ها را بپذیرید و به کودک خود اجازه ابراز آن‌ها را بدهید. در غیر این صورت، کودک احساس می‌کند که برخی از احساسات مناسب نیستند و آن‌ها را سرکوب خواهد کرد. عدم‌تأیید ترس یا عصبانیت کودک را از داشتن این احساسات باز نمی‌دارد، اما ممکن است او را مجبور به سرکوب آن‌ها کند. متأسفانه، احساسات سرکوب شده مانند احساساتی که آزادانه ابراز شده‌اند، حل‌وفصل نمی‌شوند. این احساسات در ناخودآگاه به دام افتاده و به دنبال راهی برای ابراز شدن، می‌مانند.
به احساسات کودکان اهمیت دهیم و به آن‌ها گوش دهیم
وقتی کودک در حال بیان احساسات خود است، کاملاً توجه خود را به او معطوف کنید. بگذارید کودک احساس کند که هیجانات و احساسات او، به‌طور کامل درک می‌شوند.
روی تجربه‌های احساسی کودکان نام‌گذاری صحیح انجام دهیم
از احساس کودک خود در موقعیت‌های مختلف آگاه باشید و او را تشویق کنید تا در مورد احساسات خود صحبت کند؛ «کمی غمگین به نظر می‌رسی، آیا اتفاقی در مدرسه افتاده است؟». درباره احساسات مختلف و معانی آن‌ها در خانه صحبت کنید تا فرزندتان یاد بگیرد که به احساسات، برچسب‌های صحیحی بزند. توانایی کودک در تشخیص احساسات در خود، یک جنبه مهم EQ است.
شکل درست بروز احساسات را به او نشان دهیم
کودکان علاوه بر دانستن اینکه احساسات آن‌ها درک می‌شود، همچنین باید یاد بگیرند که چگونه احساسات خود را به درستی بیان کنند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا یاد بگیرند که با احساسات خود کنار بیایند و به‌جای نگه‌داشتن یا سرکوب، از آن‌ها عبور کنند. در موقعیت‌های احساسی خاص، مانند وقتی‌که خودتان ترسیده‌اید، سعی کنید به‌جای مخفی کردن احساس خود، راه صحیح برخورد با آن را به کودک خود یاد دهید.
با بازی‌های مختلف توانایی حل مسئله را در آن‌ها تقویت کنیم
همه احساسات قابل‌قبول هستند اما همه رفتارها قابل‌قبول نیستند. با پرورش مهارتهای حل مسئله، به کودک خود کمک کنید تا با احساسات خود کنار بیاید. بیان احساسات را به رفتارهای مناسب محدود کنید. می‌توانید با کارهایی مانند بازی کردن با کودکان، این مهارت را در کودک خود تقویت کنید.
توانایی سازگاری با احساسات منفی را در آن‌ها تقویت کنیم
همان‌طور که گفتیم، نادیده گرفتن احساساتی مانند ترس و عصبانیت آن‌ها را از بین نمی‌برد و به‌جای آن، این احساسات را تبدیل به مشکلات حل نشده‌ای در ناخودآگاه کودک می‌کند، که به دنبال فرصتی برای ابراز خودشان هستند. باید به‌جای نادیده گرفتن این احساسات، به کودکان خود نحوه تعامل صحیح با احساسات منفی را بیاموزید.
جمع‌بندی
در این مطلب توضیح دادیم که EQ چیست و چطور به ما کمک می‌کند درک بهتری از احساسات خود و اطرافیانمان داشته باشیم و روابط مستحکم‌تری با آن‌ها بسازیم. خودآگاهی، مدیریت بهتر هیجانات و احساسات از دیگر مشخصه‌های هوش هیجانی هستند. هوش هیجانی بالا، می‌تواند به فرد کمک کند بهتر با محیط و افراد وفق پیدا کند، این ویژگی یکی از اصلی‌ترین فواید هوش هیجانی است که می‌تواند به موفقیت بیشتر فرد کمک کند. هوش هیجانی تا حد زیادی قابل آموخته شدن است و می‌توان EQ را با تربیت صحیح افزایش داد. کمک به کودک در جهت شناخت هرچه بهتر احساسات، تشویق به بیان هیجانات، توجه و اهمیت دادن به این هیجانات و احساسات، نکاتی هستند که باید برای تقویت هوش هیجانی در کودک، مدنظر قرار بگیرند.
