مشاوره کودک و نوجوان

شاید همگی به طنز، این جمله که روانشناس ها می‌گویند: "رفتار و عواطف ما ریشه در کودکی ما دارد" را شنیده‌ایم. در واقع شخصیت ما انعکاسی از کودکی ماست. روانشناسان دوره‌ای طلایی برای کودک و نوجوان در نظر می‌گیرند که در این دوره رشد ذهن، روان و جسم صورت می‌گیرد. بیشترین تغییرات و شکل دهی تا ۷ سالگی است. معمولا صحبت کردن در مورد مشاوره کودک و نوجوان برای والدین ساده نیست، و پدر مادرها دوست ندارند فرزندشان نیاز به مشاوره و درمان داشته باشد. این موضوع باعث می‌شود که والدین، فرزند خود را نزد درمانگر نبرند و این باعث ایجاد اختلال در بزرگسالی کودک می‌شود. زیرا درمان‌های روانشناسی کودک و نوجوان می‌تواند زندگی فعلی و آینده کودک را تغییر دهد و باعث رشد و شکوفایی او در آینده شود. نکته مثبت این است که خوشبختانه اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان قابل درمان است.

سلامت روان بخش مهمی از سلامت کلی کودک است و تاثیر زیادی بر سلامت جسمی کودک و توانایی های او دارد. سلامت روانی کودک تاثیرات بلند مدتی بر توانایی کودک و شکوفایی استعدادش به عنوان نوجوان و حتی به عنوان یک بزرگسال دارد. طبق آماری که انجمن روانشناسی آمریکا (APA) منتشر کرده است ۱۵ میلیون کودک در ایالات متحده در معرض انواع اختلالات روانی هستند. برای اولین بار بعد از ۱۳ سال NHS DIGITAL  آمار جدیدی درباره سلامت روان کودکان و نوجوانان در انگلیس منتشر کرد که در اینجا برخی از یافته‌ها را بررسی می‌کنیم. در نظرسنجی‌ای که در سال ۲۰۰۴ انجام شد، نشان داد که از هر کودک ۵ تا ۱۵ سال، یک نفر دچار یکی از اختلالات سلامت روان است. در ارقام تازه منتشر شده در سال ۲۰۱۷ این میزان به ۱ نفر در ۹ نفر رسیده است.

تعریف مشاوره کودک و نوجوان

دوره‌ی کودکی و نوجوانی دوره بسیار حساسی در زندگی فرد است و اگر مشکلی در این دوره بوجود بیاید نباید از آن غفلت کرد و باید هرچه سریع تر به متخصص مراجعه نمود  زیرا این مشکلات زمینه ساز مشکلات بزرگتر در بزرگسالی می‌شوند و ممکن است درمان آن سخت تر و زمان برتر باشد. در پاسخ به این پرسش که مشاوره کودک و نوجوان چیست؟ باید بگوییم مشابه مشاوره در بزرگسالان است. یعنی جلسات در فضایی امن برگزار می‌شود تا در افکار، رفتار و احساسات کودک تغییراتی ایجاد شود. تنها تفاوت بزرگ میان درمان بزرگسالان و کودک درمانی این است که درمانگر در جلسات کودک درمانی، باید اطمینان حاصل کند که کودک اتفاقات را به خوبی درک کرده و این حس که تنها نیست در او بوجود آمده  باشد.

جلسات مشاوره کودک می‌تواند تنها با خود کودک، همراه با والدین کودک و یا با بیش از یک خانواده برگزار شود. به طور خلاصه مشاوره کودک نوعی درمان است برای کودکان و نوجوانانی که یک یا چند بیماری روانی دارند و همچنین به نوجوانانی که دچار تروما شده‌اند و محیط خانه برای آنها استرس زا می‌باشد. بسیاری از مسائلی که این کودکان با آن‌ها روبرو هستند تقلیدی از مسائلی است که بزرگسالان در زندگی روزمره خود با آنها روبرو هستند. موضوعات رایجی مثل اضطراب، افسرگی و ... در مشاوره کودک، درمانگر مشکلات را به بخش‌های قابل کنترل تجزیه می‌کند و کودک می‌تواند آن‌ها را بهتر درک کند و با آن‌ها کنار بیاید.

مشاوره کودک و نوجوان در کلینیک دکتر کربلایی

کلینیک روانشناسی دکتر کربلایی انواع مشاوره برای کودک و نوجوان، مشاور خانواده، مشاوره قبل از ازدواج توسط متخصصین هر حوزه به مراجعه کنندگان ارائه می‌شود.

مشاوره کودک و نوجوان بصورت حضوری

ما در کلینیک دکتر کربلایی با بهره‌گیری از جدیدترین مقالات تربیت و درمان کودکان مشاوره و رواندرمانی را بصورت حضوری و با استفاده از روش‌های متناسب با هر کودک مثل بازی درمانی، رفتاردرمانی انجام می‌دهیم. درمانگر کودک و نوجوان ما بصورت تخصصی در این حیطه کار می‌کند و از درمانگری بزرگسالان کاملا جداست. درمان یا مشاوره بصورت تنها با کودک و در مواردی برای اصلاح شیوه‌های رواندرمانی با حضور والد یا والدین و یا با استفاده از خانواده درمانی ساختاری انجام می‌شود.

مشاوره کودک و نوجوان بصورت آنلاین و تلفنی

در برخی موارد که امکان مراجعه حضوری نیست، یا برای عزیزانی که در شهرستان یا خارج از کشور زندگی می‌کنند، امکان مشاوره آنلاین را فراهم آوردیم تا بصورت تلفنی یا تصویری با روانشناس کودک و نوجوان کلینیک دکتر کربلایی مشاوره داشته باشند. در برخی موارد این درمان ممکن است به همین صورت ادامه پیدا کند و در مواردیکه نیاز به حضور کودک است توصیه به مراجعه یا ارجاع به مرکز نزدیکتر داده می‌شود.

مشاوره کودک و نوجوان چه موضوعاتی را شامل می‌شود؟

مشاوره کودک و نوجوان موضوعات مختلفی را شامل می‌شود از جمله:

• طلاق یا جدایی (Divorce or separation)
• مرگ عزیزان (Death of a loved one)
• تروما یا آسیب (trauma)
• سوءاستفاده جنسی (Sexual abuse)
• قلدری (Bullying)
• آزار عاطفی (Emotional abuse)
• آزار جسمی (Physical abuse)
• جابه جایی محل زندگی خانواده یا کودک
• سوء مصرف مواد یا اعتیاد در خانواده
• اختلال‌های روانی مثل افسردگی نوجوانان و کودکان، اضطراب و وسواس فکری

علاوه بر این، کودک درمانی بر ۵ هدف متمرکز است:

• ایجاد عزت نفس بیشتر در کودکان و نوجوانان
• کمک به بهبود مهارت های ارتباطی کودک و نوجوان
• تحریک رشد سالم و عادی
• ساخت پشتوانه‌ی عاطفی مناسب
• بهبود واژگان عاطفی

رواندرمانی برای رفع اختلالات و بیماری‌های روانی نیز انجام می‌شود، از جمله:

• اختلال بیش فعالی , نقص توجه
• افسردگی
• اختلال وسواس جبری و اضطراب
• انواع اختلالات خوردن
• خودزنی

به طور خلاصه کودک درمانی از نظر موضوعاتی که شامل می‌شود و اهداف، بسیار شبیه درمان برای بزرگسالان است، اما تکنیک‌ها و روش‌هایی که در این مشاوره استفاده می‌شود متفاوت‌اند و متناسب با سن کودک و درک او از دنیای اطراف خود بوده و بیشتر با بازی همراه است.

چه زمانی باید برای ارجاع فرزندان نزد یک مشاور اقدام کرد؟

اصولا افراد بزرگسال دوران کودکی را به عنوان یک دوره‌ی زمانی بیخیالی و پر از بازی تلقی می‌کنند، اما این صحیح نیست. کودکان مستعد همان اختلالات روانی‌ای هستند که در بزرگسالان بروز پیدا می‌کند. همانطور که در آمار منتشر شده دیدیم: از هر ۹ کودک یک نفر دچار اختلال است. در دوران نوجوانی هورمون ها در حال تغییر هستند و در نتیجه نوسان حالات روحی امری طبیعی محسوب می‌شود. تحمل زندگی کمی دشوار می‌شود و چون والدین مشغول کار هستند یک جدایی بین خانواده و نوجوان صورت می‌گیرد و نوجوان ممکن است به جای خانواده به دوستان خود روی آورد.

گروه همسالان می‌توانند در برابر برخی از مشکلات پیش روی نوجوان مفید باشند اما هنگامی که نشانه‌های بیماری روانی در او ظاهر شود به چیزی بیش از گروه همسالان نیاز است. اختلال‌های روانی‌ای مثل افسردگی، اضطراب، اختلال دو قطبی، اختلال نقصان توجه ( ADD ) و ... وقتی کودکی از پریشانی روانی، عاطفی یا اجتماعی رنج می‌برد، مقابله با آن دشوار است به خصوص هنگامی که احساس می‌کنید هیچ کاری جوابگوی فرزندتان نیست، در این جاست که یک مشاور کودک و نوجوان خوب می‌تواند بسیار مفید باشد.

یک مشاور کودک خوب می‌تواند موارد اساسی را که بر سلامت روان فرزند شما اثر می‌گذارد به خوبی شناسایی کند و به سرعت درمانی را که برای فرزند شما مناسب ‌تر است، شروع کند. واقعیت این است که بسیاری از کودکان و نوجوانان قادر به پردازش کامل پیچیدگی‌هایی که همراه با مسائل عاطفی و روحی روانی تجربه می‌کنند نیستند. اینجاست که مشاوره می‌تواند دقیقا همان چیزی باشد که کودک شما برای رسیدن به تمامیت ذهنی نیاز دارد.

به یاد داشته باشید که هدف اصلی مشاوره کودک و نوجوان استفاده از دانش و تخصص یک مشاور برای از بین بردن نگرانی‌های شما و کمک به فرزند شماست. مشاور کودک می‌تواند از ابزار‌های مناسب برای مقابله با مسائل روانی بوجود آمده در فرزند شما استفاده کند. علاوه بر آن به شما و فرزندتان کمک کند تا اوقات ناخوشایند، ترسناک، تحریک کننده اضطراب و چالش برانگیز را با استرس کمتری پشت سر بگذارد. چنانچه نوجوان دچار اختلالی شود و به موقع اقدام مناسبی برای درمان صورت نگیرد ممکن است خودش برای رهایی از این وضع دست به خوددرمانی‌هایی بزند و به طور مثال به مصرف مواد روی آورد. حال چه علائمی به ما هشدار می‌دهند که فرزند ما ممکن است به مشاوره نیاز داشته باشد؟

در این بخش می‌خواهیم به علائم و اتفاقاتی که ممکن است در فرزند ما رخ بدهد و باید برای درمان آن به مشاور کودک رجوع کنیم اشاره کنیم

• احساس ناامیدی و غم مداوم
• عصبانیت مداوم و تمایل به واکنش بیش از حد به موقعیت‌ها
• نگرانی مداوم، اضطراب یا ترس
• نگرانی از بیماری جسمی یا ظاهر خودش
• افت ناگهانی و غیر قابل توضیح نمرات درمدرسه
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که زمانی از آن لذت می‌برد
• تغییر در الگوهای خوابیدن یا خوردن
• ترجیح می دهد تنها باشد و در جمع دوستان و خانواده شرکت نکند
• شنیدن صداهایی که در آنجا نیست و واقعیت ندارد
• ابراز افکار خودکشی
• عدم توانایی در تمرکز، روشن فکر کردن یا تصمیم گیری
• انجام کارهای روزمره به طور وسواسی مانند شستن دست‌ها یا تمیز کردن مکرر وسایل
• تجربه ی کابوس
• مصرف الکل یا مواد مخدر
• با وسواس غذا خوردن و مشکلات گوارشی
• شرکت در اقدامات خشن مانند آتش‌سوزی یا کشتن حیوانات

اگر کودک یا نوجوان برخی یا بسیاری از علائم بالا را نشان دهد، به احتمال خیلی زیاد به درمان نیاز دارد. درمان در کودکان می‌تواند بسیار مفید باشد به خصوص اگر در زمان مناسب انجام گردد. اما برخی اتفاقات هستند که باعث ایجاد تنش و افسردگی در کودک می‌شوند اما نیازی به مراجعه به مشاور کودک نیست و فقط نیاز به کمی صبر کردن و وقت دادن به کودک است.

مواردی مانند:

• طلاق والدین
• تغییر مدرسه، شهر یا کشور
• ورود فرزند جدید به خانواده

اینها مواردی هستند که با اینکه می‌توانند تاثیر بدی روی رفتار و احساسات فرزند شما بگذارند اما در اکثر موارد با گذشت زمان مسئله حل می‌شود. درواقع گاهی لازم است فقط صبر کنید و نگاه کنید.

معیار های یک مشاور کودک و نوجوان خوب چیست؟

و اما ما چگونه می‌توانیم مشاور خوب برای فرزندمان پیدا کنیم؟ شاید این اصلی‌ترین سوالی باشه که ذهن والدین کودک را درگیر خودش کرده باشد. از طرفی همه‌ی ما می‌دانیم که هیچ دو کودکی مشابه هم نیستند پس خیلی نمی‌شود به نقل قول‌های دیگران در مورد خودشان اعتماد کرد زیرا ممکن است مشاوری که توانسته مشکل کودک همسایه را حل کند، نتواند مشکل فرزند من را حل کند.

یک روانشناس کودک خوب روانشناسی است که تسلط کامل به امور کودک داشته باشد و تکنیک‌های مناسبی را به والدین آموزش دهد که منجر به افزایش رفتار مطلوب کودک و کاهش رفتار نامطلوب او شود. والدین هنگام مواجهه‌ی اولیه با مشاور، شکایت‌های خود را با لحن‌های مختلف و هیجاناتی از قبیل نگرانی و ترس بیان می‌کنند و به دنبال راه حل هستند. مشاور کودک باید ابتدا اولویت خود را به ‌آرامش رساندن پدر و مادر قرار دهد و علاوه بر دلگرمی دادن‌، این هیجانات را تجزیه و تحلیل کند.

یک مشاور کودک خوب ابتدا می‌کوشد که حس اعتماد بین خود و والدین را تقویت کند. با کارهایی از قبیل اینکه شنونده‌ی خوبی باشد و والدین را به خوبی درک کند و دلسوز آنها باشد، دلسوز کودک باشد و والدین را بابت رفتارهای خوبشان مورد تحسین قرار دهد. ما در اینجا می‌خواهیم معیار هایی را معرفی کنیم که خانواده ها با سنجیدن آن‌ها بتوانند مشاوری را پیدا کنند که بتواند مشکل آنها و فرزندشان را حل کند.

• درگیر کردن والدین در روند درمان: درمانگر باید شما را از روند درمان آگاه سازد و از پیشرفت فرزندتان با خبر کند. همچنین باید شیوه‌های صحیح رفتار با فرزند و فرزند پروری را به شما آموزش دهد.
• ارتباط با افرادی که می‌توانند در روند درمان کمک کنند: کودک با آدم‌های زیادی در ارتباط است و بسیار دیده شده که کودک با سفارش افرادی مثل معلم به روانشناس ارجاع داده شده است. درمانگر باید با این افراد در ارتباط باشد تا اشراف کامل بر روی رفتار های کودک داشته باشد.
• رعایت فاصله عاطفی مناسب با کودک: یک مشاور خوب ضمن برقراری رابطه خوب و حمایت عاطفی کودک باید به این نکته توجه داشته باشد که این کارها را به نحوی انجام دهد که باعث ایجاد وابستگی بین او و کودک نشود.
• اشتیاق درمانگر برای درمان: یکی از مهمترین معیار‌هایی که باید به آن توجه داشت میزان علاقه و اشتیاق درمانگر به درمان است. به این دلیل که علاقه و اشتیاق درمانگر نقش زیادی در شکل‌گیری رابطه‌ی میان کودک و مشاور دارد و باعث می‌شود که کودک از روند درمان لذت ببرد.
• رازداری: درمانگر باید بتواند حس اعتمادی بین خودش با والدین و خودش با کودک ایجاد کند که طرفین، بدون هیچ خجالت و احساس شرمی همه‌ی مسائل را با او در میان بگذارند.
• تخصص: مهارت و تخصص درمانگر در مواجهه با مسائل مربوط به کودکان لازمه‌ی درمان موثر است. روانشناس کودک و نوجوان باید بداند که در مقابل مشکل کودک چه سوالاتی را بپرسد و چگونه پاسخ‌هارا تجزیه و تحلیل کند.

چطور فرزند خود را برای مراجعه به مرکز مشاوره متقاعد کنم؟

صحبت کردن با کودکان درباره‌ی رفتن پیش مشاور کار ساده‌ای نیست . خیلی از بچه‌ها از رفتن پیش مشاور می‌ترسند و خیلی‌ها ممکن است اصلا از نصیحت شنیدن خوششان نیاید. در اینجا بعضی از راهکارهایی را که می‌تواند کمک کند تا شما فرزند خود را برای مراجعه به مشاور متقاعد کنید را توضیح می دهیم:

• ابتدا زمان خوبی را برای صحبت در این باره پیدا کنید و به صحبت‌های آن‌ها به خوبی گوش دهید و سعی کنید به آن‌ها اطمینان دهید که مشکلی ندارند.
• نگرانی‌ها، تجربیات و احساسات فرزندان را جدی بگیرید و آن‌ها را درک کنید.
• به او یادآوری کنید که مشکلش چیز خاصی نبوده و بین تمام هم سن و سالانش شایع است.
• برایش توضیح دهید که کار مشاور تنها کمک و پشتیبانی از اوست.
• به او خاطر نشان کنید و اطمینان دهید که حرف‌ها و اسرارش در جلسه‌ی مشاوره می‌ماند.

جمع بندی

کودکان هم مثل بزرگسالان و چه بسا بیشتر به مشاوره و رواندرمانی نیاز دارند. در فرایند مشاوره کودک و نوجوان، والدین هم می‌بایست دخیل باشند. بخصوص اینکه آنچه که ممکن است باعث اختلالاتی در کودکان شود، نحوه فرزندپروری غیرصحیح والدین است.

نویسنده: دکتر علی کربلایی